କୁଷ୍ଟଁବାବୁଙ୍କ ଆଠମଲ୍ଲିକ ଯାତ୍ରା

ଆଠମଲ୍ଲିକ ରାଜ୍ୟର ଅବସ୍ଥିତି
 ଫଟୋ କ୍ରେଡ଼ିଟ୍ - ୱିକିମିଡ଼ିଆ କମନ୍ସ୍

ପ୍ରଥିତଯଶା କବି ଶ୍ରୀ କୃଷ୍ଣଚନ୍ଦ୍ର ତ୍ରିପାଠୀ ସେତେବେଳେ କଟକ ଟ୍ରେନିଙ୍ଗ୍ ଇସ୍କୁଲୁରୁ ଶିକ୍ଷା ସମାପ୍ତ କରି କଟକରେ ହିଁ ଅବସ୍ଥାନ କରୁଥାଆନ୍ତି । ବସା ଥାଏ ବରୁଣେଇ ମେସ୍ ରେ । ଦୁଇଟି ଇସ୍କୁଲୁ ପଢ଼ୁଆ ଝିଅ – ବେଣୁ ଓ ବୀଣା - ଙ୍କୁ ଟିଉସନ କରି ଗୁଜୁରାଣ ନିର୍ବାହ କରୁଥାଆନ୍ତି । ସେ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଚାକିରିବାକିରି କିଛି ହୋଇ ନ ଥାଏ । ସନ୍ଧ୍ୟାବେଳେ ଘଣ୍ଟାଏ ଲେଖାଏ ପଢ଼ାନ୍ତି । ମାସକୁ ସାତ ଟଙ୍କା ମିଳେ । ସେଇ କେତୋଟି ମାସ ଭିତରେ ପିଲାଏ ଇଂରାଜୀ ଲେଖିବା କହିବା ଟିକକ ଶିଖିଗଲେ । ମାତ୍ର କୁଷ୍ଟଁ ବାବୁ ସେତକ ଟଙ୍କାରେ ଦୁଃଖସୁଖରେ, ବଡ଼ ଅଭାବରେ ଚଳୁଥାଆନ୍ତି । ଏପରି ତିନିମାସ ଟାଣିନେଲା ପରେ ଆଠମଲ୍ଲିକ ଇସ୍କୁଲୁରେ ସେକେଣ୍ଡେ ମାଷ୍ଟର ଭାବରେ ଖଣ୍ଡିଏ ଚାକିରୀ ମିଳେ ତ୍ରିପାଠୀ ଆଜ୍ଞାଙ୍କୁ ।

ଆଠମଲ୍ଲିକ ଇସ୍କୁଲୁର ନାଁ ସେତେବେଳେ ଭିକ୍ଟୋରିଆ ମାଇନର ସ୍କୁଲ୍ । କେଉଁ ଦୂର ଗଡ଼ଜାତରେ । ସେତେବେଳେ ମାଷ୍ଟର ଟ୍ରେନିଙ୍ଗି ପାଇଥିବା ଲୋକଙ୍କ ସଙ୍ଖ୍ୟା କମ । ହେଲେ ଇସ୍କୁଲୁ ସଙ୍ଖ୍ୟା ତହୁଁ କମ । ତେଣୁ ତ୍ରିପାଠୀ ଆଜ୍ଞା ମନ ସ୍ଥିର କଲେ ଗଡ଼ଜାତରେ ଯାଇଁ ମାଷ୍ଟ୍ର ପାଇଟି କରିବା ପାଇଁ । ଆଠମଲ୍ଲିକ ଇସ୍କୁଲୁର ପ୍ରଧାନ ଶିକ୍ଷକ ସେତେବେଳେ ଥିଲେ ଶ୍ରୀଯୁକ୍ତ ହର୍ଯ୍ୟଷ କୁମାର ଦାସ । ଓଳସିଂହ ଉଚ୍ଚ ବିଦ୍ୟାଳୟରେ କୃଷ୍ଣଚନ୍ଦ୍ର ବାବୁ ପାଠ ପଢ଼ୁଥିବା ବେଳେ ଦାସେ ଆଜ୍ଞା ତାଙ୍କର ଶିକ୍ଷକ ଥିଲେ । ଉତ୍ତମ ଅଧ୍ୟାପକ । ସାହେବୀ ଆଦବକାଇଦା । ଆଠମଲ୍ଲିକ ମାଇନର ସ୍କୁଲ୍ ରେ ୧୯୩୩ ମସିହା ଅକ୍ଟୋବର ସାତ ତାରିଖରେ ଯୋଗ ଦେବା ପାଇଁ ଡାକରା ଆସିଥିଲା ।

ତ୍ରିପାଠୀ ଆଜ୍ଞା ପ୍ରଥମେ ଗାଁରୁ ଆସିଲେ କଟକ । କଟକରେ ଦରକାରୀ ଲୁଗାପଟା, ଟ୍ରଙ୍କ ଓ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଆସବାସ ପତ୍ର ଇତ୍ୟାଦି କିଣାଗଲା । ତାହା ପରେ ତା’ ଆରଦିନ ତାଳଚେର ପାଇଁ ଉଦ୍ଦିଷ୍ଟ ରେଳଗାଡ଼ିରେ ବସି ମେରାମଣ୍ଡଳି ଇଷ୍ଟେସନ । ମେରାମଣ୍ଡଳିରେ ପହଞ୍ଚିଲେ ଦିନ ଦଶଟାରେ । ମେରାମଣ୍ଡଳିରୁ ସମ୍ବଲପୁର ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ସେତେବେଳେ ମିଶ୍ର କୁମ୍ପାନିର ବସ ଖଣ୍ଡିଏ ଚାଲୁଥିଲା । ସେଥିରେ ଯାତ୍ରା ହେଲା ଅନୁଗୁଳୁ ପରିଯନ୍ତେ । ସେଠାରେ ଗୋଟିଏ ହୋଟେଲରେ ଜଳପାନ କିଛି ହେଲା । ତାହା ପରେ ସମ୍ବଲପୁର ଯାଉଥିବା ଆଉ ଗୋଟିଅ ମଟରରେ ବସି ବାବୁ ପହଞ୍ଚିଲେ ଆଠମଲ୍ଲିକ ରାଜ୍ୟର ହଣ୍ଡପା ବୋଲି ଗୋଟିଏ ଜେଗାରେ । ଜେଗା ବୋଇଲେ ନିରୁତା ଗାଁ ଖଣ୍ଡିଏ । ଲୋକଙ୍କର ଘରଗୁଡ଼ିକ ପ୍ରାୟ ନୁଆଁଣିଆ ଚାଳଘର । ହେଲେ ସବୁ ଭାରୀ ସଫାସୁତୁରା । ଗୋବରରେ ଲିପା ପୋଛା ହୋଇ ନିର୍ମଳ । ହଣ୍ଡପା ରାସ୍ତାରେ ଚାରି ଆଡ଼େ ଅଗନାଅଗନି ବନସ୍ତ । ଗୁଣ୍ଠୁଣି ହାତୀ ଭଳିଆ କାଉନ୍ଦିଆ ପାହାଡ଼ ମାଳକୁମାଳ ।

ହଣ୍ଡପାରେ ଥାଏ ଡାକ୍ତରଖାନା ଗୋଟିଏ । ହର୍ଯ୍ୟଷ ବାବୁଙ୍କର ନିର୍ଦ୍ଦେଷ ଅନୁସାରେ ତ୍ରିପାଠୀଏ ପହଞ୍ଚିଲେ ହଣ୍ଡପା ଡାକ୍ତରଖାନାର ଡାକ୍ତରଙ୍କ ପାଖରେ । ସେଠି ଅବସ୍ଥାପିତ ବୁଢ଼ା ଡାକ୍ତର ଜଣକ କୁଷ୍ଟଁ ବାବୁଙ୍କୁ ଭାରୀ ଆରେଇଲେ । ରହିବାକୁ ଓ ଶୋଇବାକୁ ଡାକ୍ତରଖାନାରେ ଜେଗା ଦେଲେ । ତାହା ସହ ରାତିକୁ ଖାଇବାକୁ ପରସିଲେ ସରୁ ଚାଉଳର ଭାତ, ଖଟାମିଠା ଦେଇ ରନ୍ଧା ହୋଇଥିବା ଦେଶୀ ହରଡ଼ଡ଼ାଲି ଓ ମୁସୁମୁସୁ ଚିଙ୍ଗୁଡ଼ି ଭଜା । ତାହା ପର ଦିନ ସକାଳ ହେଲା । ହଣ୍ଡପାର କିଛି ପିଲା ଆଠମଲ୍ଲିକର ଇସ୍କୁଲୁରେ ପାଠ ପଢ଼ନ୍ତି । ତ୍ରିପାଠୀ ବାବୁ ଯେ ସେକେଣ୍ଡେ ମାଷ୍ଟର ହେଇ ସେଠାକୁ ଯାଉଛନ୍ତି ସେ ଖବର ପାଇ କିଛି ପିଲାଙ୍କର ବାପାମାନେ ମାଷ୍ଟ୍ରଙ୍କୁ ଦେଖା କରିବାକୁ ଆସିଲେ । ସେମାନେ ଶିକ୍ଷକଙ୍କ ପାଇଁ ଭାରୁଆ ଗୋଟିଏ ଠିକି କଲେ । ଗନ୍ତବ୍ୟ ସ୍ଥାନ – ଠାକୁରଗଡ଼ ବୋଲି ଗୋଟିଏ ଜାଗା ।

ରାସ୍ତାଟି ଗୋହିରିଆ । ନିରୁତା ଜଙ୍ଗଲିଆ ନୁହେଁ । ଠାଆକୁ ଠାଆ ସୋରିଷର ବିଲ । ତାହାପରେ କିଛି ନିଘଞ୍ଚ ଜଙ୍ଗଲ ଓ ପୁଣି କିଛି ମେଲା । ଓ ପୁଣି ସୋରିଷର ବିଲ । ଓ ହାତଗଣତି କେଇଟି ଘରକୁ ମିଶେଇ ସାହିଟିଏ । ବାଟରେ ଅଁଳା ଗଛରେ କୋଳି ନାଛି ହୋଇଥାଏ ଅଶିଣମାସର ଆକାଶରେ ତରା ପରି । ଭାରୁଆ ଜଣଙ୍କ ଚୁପଚାପ ଲୋକ । ନ ପଚାରିଲେ କିଛି କଥାବାର୍ତ୍ତା ନାହିଁ । ଅନ୍ଧାର ମାଡ଼ି ଆସୁଥାଏ । ଠାକୁରଗଡ଼ ଥାଏ କିଛି ଦୂରରେ । ଜଙ୍ଗଲିଆ ରାସ୍ତାରେ ସନ୍ଧ୍ୟା ପରେ ଯିବା ପାଇଁ ତ୍ରିପାଠୀ ବାବୁଙ୍କର ମନ ଡାକିଲା ନାହିଁ । ଭାରୁଆଙ୍କୁ ବିଦାକରି ବିଲେଇନାଳି ବୋଲି ଗୋଟିଏ ଗାଁରେ ରାତ୍ରିଯାପନ କରିବା ପାଇଁ ନିଷ୍ପତ୍ତି ନେଲେ ।

ବିଲେଇନାଳିର ପ୍ରଧାନ ଆଜ୍ଞାଙ୍କର ପରିଚୟ ପାଇ ଆଦରରେ ନିଜ ଘରକୁ ଡାକିନେଲେ । ମାଷ୍ଟ୍ର ଆଜ୍ଞା, ପୁଣି ଅତିଥି ବ୍ରାହ୍ମଣ ଗାଁରେ ବିଜେ କରିଛନ୍ତି ଶୁଣି ଝାଞ୍ଜ ଖୋଳ ଇତ୍ୟାଦି ବଜାଇ ଅଭ୍ୟାଗତଙ୍କ ପାଇଁ ସଙ୍କୀର୍ତ୍ତନ ମଧ୍ୟ ପରିବେଷଣ କରାଗଲା । ଗୋଟିଏ ମଧ୍ୟବୟସ୍କା ଭଦ୍ରମହିଳା ଆଣି ଚାଉଳ, ଡାଲି, କାଠ, ଆଚାର ଇତ୍ୟାଦି ଆଜ୍ଞାଙ୍କ ରହିବା ଘରେ ଯୋଗାଇଦେଲେ । ବ୍ରାହ୍ମଣ ଗୋସେଇଁ ତ ଆଉ ଅଜାତି ହାତ ରନ୍ଧା ଖାଇବେ ନାହିଁ । କିନ୍ତୁ ଏ ବ୍ରାହ୍ମଣଙ୍କ ହାତରେ ଯେ ଆକ୍ଷରିକ ଭାବରେ ଖଡ଼ା ସିଝେ ନାହିଁ, ମହିଳାଜଣଙ୍କ ବା କାହୁଁ ଜାଣିବେ । ସେ ଅନୁରୋଧ ରକ୍ଷା କରି ଆଟିକାଟି ବସେଇ ଦେଲେ । ପରିବା ମଧ୍ୟ କାଟିଦେଲେ । ମାତ୍ର ତାହାପରେ ଏହି ସାମାନ୍ୟ ରୋଷେଇ ଟିକକ କରିବା ପାଇଁ ତ୍ରିପାଠୀଙ୍କୁ ଲାଗିଗଲା ଘଣ୍ଟାକରୁ ଉପରେ । ଶେଷକୁ ରାନ୍ଧିଲେ ଚାଉଳିଆ ଭାତ ଓ ଦରଶିଝା ଡାଲି । ଦରଖିଆ ହୋଇ ବ୍ରାହ୍ମଣ ଗୋସେଇଁ ଉଠିଲେ । ଅର୍ଦ୍ଧଭୁକ୍ତ ହୋଇ ମହିଳା ଜଣଙ୍କଠାରୁ ନିଜର ରନ୍ଧନ ଅପଟୁତା ପାଇଁ କିଛି ମଧୁର ଗଞ୍ଜଣା ମଧ୍ୟ ଶୁଣିଲେ ।

ଅକ୍ଟୋବର ମାସ ଆରମ୍ଭରେ ମଧ୍ୟ ସେତେବେଳେ ସେଠାରେ ବହୁତ ଶୀତ । କୁଂକୁରିକାଂକୁରି ହୋଇ ଶୋଇବାକୁ ଚେଷ୍ଟାକରି ବିଫଳ ହୋଇ ଶେଷକୁ ପଦାକୁ ଆସି ଦେଖିଲେ ଲୋକେ ନିଆଁ ପୋଉଁଛନ୍ତି । ଘଡ଼ିକକାଳ ନିଆଁ ପୋଇଁ ଟିକିଏ ଶାଷ୍ଟାମ ହୋଇ ଶେଷକୁ ଶୋଇବାକୁ ଗଲେ । ସକାଳୁ ଉଠି ବିଲୁଆନାଳିର ଜଣେ ଭାରୁଆ ସହ ଗସ୍ତ ଆରମ୍ଭ ହେଲା ଠାକୁରଗଡ଼କୁ । ବାଟରେ କେତେ ଯେ ବିଲମାଳ, କେତେ ଯେ ଜଙ୍ଗଲ, ତାର ଇୟତ୍ତା ନାହିଁ । ଅନେକ ବାଟ ଏପରି ଚାଲିଲା ପରେ ପଡ଼ିଲା ଗୋଟିଏ ନାଲିମାଟିର ସଡ଼କ – ଯାହା ପଡ଼ିଥିଲା ଠାକୁରଗଡ଼କୁ । ସେହି ରାସ୍ତାର ଦର୍ଶନ ଅପୂର୍ବ ହର୍ଷ ଆଣିଦେଲା କୁଷ୍ଟଁ ବାବୁଙ୍କ ମନରେ - ଗନ୍ତବ୍ୟସ୍ଥଳ ନିକଟ ହୋଇ ଆସିଲାଣି ବୋଲି । ରାସ୍ତା ଦୁଇ କଡ଼ରେ ଆକାଶକୁ ଖେଞ୍ଚୁଥି୍ବା ଡେଙ୍ଗା ପଞ୍ଚାଧାର ପରବତ । ପଞ୍ଚାଧାରକୁ ଲାଗି କରି ତାହାରି ତଳେ, ରାସ୍ତା ପାଖରେ ଠାକୁରଗଡ଼଼ ଗାଁ । ସେଠି ଠିଆହୋଇଥାଏ ରଜାଘର ହାତୀ, ରଜାଘର କର୍ମଚାରୀ ତ୍ରିପାଠି ବାବୁଙ୍କର ଅପେକ୍ଷାରେ କାଲିଠୁଁ ।

ଠାକୁରଗଡ଼ ଥାନାଠାରେ କିଛି ପୋଲିସି କର୍ମଚାରୀ ଅପେକ୍ଷା କରିଥାଆନ୍ତି ତାଙ୍କୁ । ସେମାନେ ପରିଚୟ ପାଇ ଗାଧୋଇବାର ବ୍ୟବସ୍ଥା କରିଦେଲେ । ଚାହା ଜଳଖିଆର ବ୍ୟବସ୍ଥା ମଧ୍ୟ ହୋଇଥିଲା । ତ୍ରିପାଠିବାବୁ ସେତେବେଳେ ଚାହା ଖାଉନଥାନ୍ତି । କିଛି ସାମାନ୍ୟ ଜଳଖିଆ ପରେ ଆଠମଲ୍ଲିକ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟରେ ହାତୀ ପିଠିରେ ବସି ଯାତ୍ରା ଦିନ ଦୁଇଟା ବେଳେ ଆରମ୍ଭ ହେଲା । ସେଠୁ ଆଠମଲ୍ଲିକକୁ ବାଟ ପାଖାପାଖି ଚଉଦ ମାଇଲି । ମଝିରେ ପଞ୍ଚାଧାର ପାହାଡ଼ । ଚାରିପଟେ ଜଙ୍ଗଲ । କେଉଁଠି କେଉଁଠି ଗଭୀର ଖାଇ । ରାସ୍ତା ଚାରିପାଖେ ପ୍ରକୃତିର ଲୀଳାକ୍ଷେତ୍ର – ବିଲ, ଜଙ୍ଗଲି ଝରଣା, ଉନବିଂଶ ଶତାବ୍ଦୀର ଇଉରୋପୀୟ ଲ୍ୟାଣ୍ଡସ୍କେପ୍ କଳାକାର ଆଙ୍କି ଦେଇଥିବା ଭଳି ଛୋଟ ଛୋଟ ପଲ୍ଲୀଗାଁ । କେତେବେଳେ ଆଠମଲ୍ଲିକରେ ହାତୀ ପହଞ୍ଚିଗଲାଣି ବୋଲି କବିଙ୍କୁ ଆଉ ଜଣା ନାହିଁ । ପ୍ରକୃତିରାଣୀର ମାୟାରେ ସେ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ଭାବରେ ଆତ୍ମବିସ୍ମୃତ । ହାତୀଆଳ ହେଇ ଗଡ଼ ଦିଶିଲାଣି ବୋଲି ଡାକ ଦେବାରୁ ସ୍ୱପ୍ନ ଭାଙ୍ଗିଗଲା କବିଙ୍କର । ଠିକ୍ ପାଞ୍ଚଟା ବେଳେ ଯାଇ ହାତୀ ପହଞ୍ଚିଲା ହର୍ଯ୍ୟଷ ବାବୁଙ୍କ ଦୁଆର ଆଗରେ । ଆଠମଲ୍ଲିକ ଗଡ଼ରେ ।