ପଲ୍ କାରୁସ୍‌ଙ୍କର 'ବୁଦ୍ଧ ଗାଥା' - ୬୪

ଅନୁବାଦକ - ସୁଜାତା ମିଶ୍ର

ମାରଙ୍କର ସିଦ୍ଧାର୍ଥଙ୍କ ଉପରେ ଆକ୍ରମଣ (ଦ୍ୱିତୀୟ ଖ୍ରୀଷ୍ଟାବ୍ଦ)
ଫଟୋ କ୍ରେଡ଼ିଟ୍ ୟ ୱିକିମିଡିଆ କମନ୍ସ୍

ଜଣେ ବ୍ୟକ୍ତି ଜନ୍ମରୁ ଅନ୍ଧ ଥିଲେ । ସେ କହିଲେ, 'ମୁଁ ପ୍ରକାଶ ଓ ରୂପ ରଙ୍ଗର ସଂସାର ଅଛି ବୋଲି ମାନେ ନାହିଁ । ହାଲୁକା ଓ ଚମତ୍କାର ରଙ୍ଗ ଏପରି କିଛି ନାହିଁ । ସୂର୍ଯ୍ୟ, ଚନ୍ଦ୍ର ଓ ତାରା ଏପରି କିଛି ନାହିଁ । କେହି ଏସବୁକୁ ଦେଖି ନାହାନ୍ତି ।'

ତାଙ୍କ ବନ୍ଧୁମାନେ ତାଙ୍କୁ ବୁଝାସୁଝା କଲେ ମାତ୍ର ସେ ନିଜ କଥାରେ ଅଟଳ ରହିଲେ । ତାଙ୍କର ଆପତ୍ତି ଥିଲା, 'ତୁମେ ଯାହା କହୁଛ ଯେ ତୁମେ ଦେଖୁଛ ତାହା ଭ୍ରମ ଅଟେ । ଯଦି ରଙ୍ଗ ବୋଲି କିଛି ଥାଆନ୍ତା, ତେବେ ମୁଁ ତାକୁ ଛୁଇଁ ପାରନ୍ତି । ତାହାର କୌଣସି ବାସ୍ତବତା ନାହିଁ ଏବଂ ତାହା ସତ୍ୟ ନୁହେଁ । ପ୍ରତ୍ୟେକ ବାସ୍ତବିକ ବସ୍ତୁର ଓଜନ ଥାଏ କିନ୍ତୁ ତୁମେ ଯେଉଁଠାରେ ରଙ୍ଗ ଦେଖୁଛ, ସେଠାରେ ମୋତେ କୌଣସି ରଙ୍ଗ ଅନୁଭବ ହେଉନାହିଁ ।'

ସେହି ସମୟରେ ଜଣେ ଚିକିତ୍ସକ ଏହି ଜନ୍ମାନ୍ଧ ବ୍ୟକ୍ତିଙ୍କୁ ଦେଖିବାକୁ ଆସିଲେ । ସେ ଚାରିଗୋଟି ଚୂର୍ଣ୍ଣକୁ ମିଶାଇ ଗୋଟିଏ ଲେପ ତିଆରି କରି ଜନ୍ମାନ୍ଧ ବ୍ୟକ୍ତିଙ୍କ ଡୋଳାରେ ଲଗାଇଲେ ଏବଂ ଚାପରେ ତାଙ୍କ ଉପର ଆବରଣଟି ତରଳି ଯାଇ ବାହାରି ଯାଇଥିଲା ଏବଂ ତାଙ୍କର ଦେଖିବାର ଶକ୍ତି ଫେରିଆସିଲା ।

ତଥାଗତ ସେହି ଚିକିତ୍ସକ ପରି ଅଟନ୍ତି । ଅହଂ ରୂପକ ବିଚାର ଏକ ଭ୍ରମ ଅଟେ ଏବଂ ଚାରି ଚୂର୍ଣ୍ଣ ହିଁ ଚାରୋଟି ଆର୍ଯ୍ୟ ସତ୍ୟ ଅଟେ ।

ବି.ଦ୍ର - ପଲ୍ କାରୁସ୍ କୃତ "ଗସ୍‌ପେଲ୍ ଅଫ୍ ବୁଦ୍ଧ"ର "ବୁଦ୍ଧ ଗାଥା" ଶୀର୍ଷକର ଓଡ଼ିଆ ଅନୁବାଦରୁ ଆନିତ । ଅନୁବାଦକ - ସୁଜାତା ମିଶ୍ର । ଭାରତ ସରକାରଙ୍କର ସୂଚନା ଓ ପ୍ରସାରଣ ମନ୍ତ୍ରଣାଳୟର ପ୍ରକାଶନ ବିଭାଗ ଦ୍ୱାରା  ୨୦୦୮ ମସିହାରେ ପ୍ରକାଶିତ । ମୂଳ ବହିଟି ୧୮୯୪ ମସିହାରେ ପ୍ରକାଶିତ ହୋଇଥିଲା ।

ପଞ୍ଚପଲ୍ଲୀରେ ମାଇନର ଶିକ୍ଷା

ଶୈଲେନ ରାଉତରାୟ

ଜଗତସିଂହପୁରର ଗୋରଖନାଥ ମନ୍ଦିର ପ୍ରାଙ୍ଗଣର ଏକ ଦୃଶ୍ୟ (ୱିକିମିଡିଆ କମନ୍ସ୍)

ପଞ୍ଚପଲ୍ଲୀ ବୋଇଲେ ନାରଦିଆ, ଟିକରପଡ଼ା, ଗୋବିନ୍ଦପୁର, ପାଣିଏଣ୍ଡୁଳା ଓ ପାଟଣା - ପାଞ୍ଚଟି ପଲ୍ଲୀ ମିଶି ବିରାଟ ଗୋଟିଏ ଗାଁ । ବିଦ୍ୟାପୁର ମିଶ୍ରଙ୍କ ଜଗତସିଂପୁର ପାଖ ଛୋଟିଆ ବ୍ରାହ୍ମଣ ଶାସନଟିରୁ କିଛି ୧୮-୨୦ କିଲୋମିଟର ଦୂରରେ, ତଳମାଳରେ, ସମୁଦ୍ରଠାରୁ ମାତ୍ର ଦଶ ବାର କିଲୋମିଟର ବାଟ ଛଡ଼ାରେ । ସେବେ ଦୁଇ ଗାଁ ଭିତରେ ଯାତାୟତ କରିବା ପାଇଁ ରାସ୍ତାଘାଟ କିଛି ନ ଥିଲା । ବିଲ ଓ ଗାଁ ଗୋହିରୀ ଆଦି ବାଟରେ ଯା’ଆସ କରିବାକୁ ପଡ଼େ । ବିଷ୍ଣୁପୁର ଜମିଦାରୀରେ ଥିବା ଏଇ ଗ୍ରାମଟିରେ ବିଦ୍ୟାଧରଙ୍କର ଜଣେ ପିଉସୀ ବାହା ହୋଇଥିଲେ । ଗାଁରେ ହାଟଟିଏ ବି ନ ଥିଲା । ଏରସମା ଥାନା ଓ ଡାକଘର ଅଧୀନରେ ଥିବା ଏଇ ଗ୍ରାମଟିରୁ ଏରସମାକୁ ଯିବା ପାଇଁ ବର୍ଷା ଦିନେ ହୁଲି ଡଙ୍ଗାରେ ଯାତ୍ରା କରିବାକୁ ହେଉଥିଲା । ଗାଁଟି ଜଣାଶୁଣା ଥାଏ ସେ ଅଞ୍ଚଳର ପ୍ରସିଦ୍ଧ ଦିଅଁ ଗ୍ରାମେଶ୍ୱରଙ୍କ ଯୋଗୁଁ ।

୧୯୨୯ ମସିହାର ଫେବ୍ରୁଆରି ମାସରେ ବିଦ୍ୟାଧରଙ୍କ ପାଟନାରେ ଇଞ୍ଜିନିୟରିଂ ପଢ଼ୁଥିବା ଭାଇ ଯକ୍ଷ୍ମା ରୋଗରେ ଚାଲିଗଲେ । ମରିବାର କିଛି ମାସ ଆଗରୁ ସେ ବିହାରରୁ ଗାଁକୁ ଚାଲି ଆସି ଘରେ ଚିକିତ୍ସା କରାଉଥିଲେ । ସେହି ବର୍ଷଟି ଥାଏ ବିଦ୍ୟାଧରଙ୍କର ପଞ୍ଚମ ଶ୍ରେଣୀ । ସେ ପଢ଼ୁଥିବା ବିଦ୍ୟାଳୟଟିରେ ମାଷ୍ଟ୍ରମାନଙ୍କର ହେଳା ଯୋଗୁଁ କିଛି ପାଠ ପଢ଼ା ହେଉ ନ ଥିଲା । ତାହା ସହ ଘରେ ରୋଗୀଣା, ଆସନ୍ନମୃତ୍ୟୁ ଲୋକଟିଏ ଥିବାରୁ ସମସ୍ତଙ୍କର ମନସ୍ତାପ । ପଞ୍ଚମ ଶ୍ରେଣୀ ଶେଷ ହେବାର ପର ବର୍ଷର ଫେବୃଆରୀରେ ହିଁ ଭାଇ ଜଣଙ୍କ ଚାଲିଗଲେ । ଏହି ପରିସ୍ଥିତିରେ ବିଦ୍ୟାଧରଙ୍କର ବାପାମା ତାଙ୍କୁ ମାଇନର ପାସ ପରେ ଆଉ କେଉଣସି ସ୍କୁଲରେ ନାଁ ଲେଖାଇବା ଦିଗରେ ବେଶୀ ମନଯୋଗ ଦେଲେ ନାହିଁ ।

ଏଣେ ପାଠ ପଢ଼ା ମାରା ହେବା ଭୟରେ ବିଦ୍ୟାଧରଙ୍କର ମନ କଷ୍ଟ । ପଞ୍ଚମ ଶ୍ରେଣୀ ପାଠ ସାରି ସେ ଖାଲି ଗାଁରେ ବୁଲୁ ଥାଆନ୍ତି । ନିଜ ଗାଁରେ ଆଗକୁ ପାଠ ପଢ଼ିବାକୁ ଆଉ ସ୍କୁଲ ନ ଥାଏ । ଏହି ସମୟରେ ପଞ୍ଚପଲ୍ଲୀ ଗାଁର ତାଙ୍କର ପିଉସୀପୁଅ ଭାଇ ଜଗନ୍ନାଥ ମିଶ୍ର ଶିକ୍ଷା ବର୍ଷ ଆରମ୍ଭ ହେବାର ପାଞ୍ଚ ମାସ ଖଣ୍ଡେ ପରେ ବିଦ୍ୟାଧରଙ୍କର ଗାଁକୁ ଆସି ଥାଆନ୍ତି । ସେବେସେବେ ଦୁଇ ତିନି ବର୍ଷ ଆଗରୁ ଜଗନ୍ନାଥଙ୍କ ଗାଁରେ ମାଇନର ଇସ୍କୁଲଟିଏ ଖୋଲା ଯାଇ ଥାଏ । ସ୍କୁଲଟି ୧୯୨୮ ମସିହାରେ ସରକାରୀ ଅନୁମୋଦନ ବି ପାଇଯାଇ ଥାଏ । ସେ ବିଦ୍ୟାଧରଙ୍କର ମା’ଙ୍କୁ ପଞ୍ଚପଲ୍ଲୀ ଗ୍ରାମେ‌ଶ୍ୱର ମାଇନର ସ୍କୁଲରେ ପିଲାଟିର ନାଁ ଲେଖାଇବା ପାଇଁ ପ୍ରବର୍ତ୍ତାଇଲେ । ଶେଷକୁ ସେ ରାଜି ହେବାରୁ ବିଦ୍ୟାଧର ଯାତ୍ରା କଲେ ପଞ୍ଚପଲ୍ଲୀକୁ ଜଗନ୍ନାଥଙ୍କ ସହ ।

ସେବେ ଇସ୍କୁଲ ବର୍ଷ ଆରମ୍ଭ ହେଉଥାଏ ସାଲର ଆରମ୍ଭରେ । ନାଁ ଲେଖାଇବାକୁ ଦୁଇ ଭାଇ ବିଦ୍ୟାଳୟଟିରେ ପହଞ୍ଚିଲା ବେଳକୁ ଶିକ୍ଷାବର୍ଷର ପଞ୍ଚମ ମାସ ଚାଲିଲାଣି । ଗ୍ରୀଷ୍ମ ଛୁଟି ଆରମ୍ଭ ହେବାକୁ ଦୁଇ ସପ୍ତାହ ମାତ୍ର ବାକି ଥାଏ । ଏଣେ ବିଦ୍ୟାଙ୍କର ଗାଁ ଇସ୍କୁଲରେ ଆଦୌ ଇଂରାଜୀ ପଢ଼ା ହେଉ ନ ଥିଲା । ରୋଗୀଣା ଭାଇ ଯାହା କେତୋଟି ଶବ୍ଦ ଶିଖାଇ ଦେଇଥିଲେ ତାଙ୍କୁ । ଶିକ୍ଷା ବର୍ଷର ପାଖାପାଖି ଅଧା ବିତିଯାଇ ଥିବାରୁ ଓ ଆବଶ୍ୟକୀୟ ଇଂରାଜୀ ଜଣା ନ ଥିବାରୁ ବିଦ୍ୟାଧରଙ୍କର ନାଁ ଲେଖା ହେଲା ଆଉ ଥରେ ପଞ୍ଚମ ଶ୍ରେଣୀରେ । ଖରାଛୁଟିରେ ସେ ରହିଲେ ପିଉସୀ ଘରେ, ତାହା ପରେ ଇସ୍କୁଲୁର ବୋର୍ଡ଼ିଂରେ ।

ପଞ୍ଚପଲ୍ଲୀ ଗ୍ରାମେଶ୍ୱର ବିଦ୍ୟାଳୟଟି ଗଢ଼ି ଉଠିଥାଏ ଗ୍ରାମେଶ୍ୱର ଦିଅଁଙ୍କ ଚନ୍ଦନ ପୋଖରୀର ଉତ୍ତର ଆଡ଼ର ଦୁଇ ଗୁଣ୍ଠ ଜମି ଉପରେ । ଏଇ ଜମି ଉପରେ ଦୁଇ ସାହାଲା ଛପରଘରରେ ସ୍କୁଲ ଚାଲୁଥାଏ । ଗୋଟିଏ ଖଞ୍ଜା ଦମ୍ଭ ଭାବରେ ତିଆରି କରାଯାଇଥିଲା । ସେଥିରେ ଥାଏ ଚାରୋଟି କୋଠରୀ । ସେଥିରୁ ଦୁଇଟି ବଡ଼ ବଖରାରେ ବେଞ୍ଚ ଓ ଡେସ୍କ ପଡ଼ି ପାଠପଢ଼ା ହୁଏ । ଏଇ ଦମ୍ଭ ଖଞ୍ଜାଟିର ଅନ୍ୟ ଦୁଇଟି କୋଠରୀରେ ସ୍କୁଲର ବୋର୍ଡ଼ିଂ ଚାଲୁଥିଲା । ସେଠି ରହୁଥିଲେ ପିଲାଏ ଓ ଶିକ୍ଷକମାନେ । ଶ୍ରେଣୀଗୃହଗୁଡ଼ିକ ମଧ୍ୟ କ୍ଲାସ୍ ସରିଲେ ରହିବା ପାଇଁ ବୋର୍ଡ଼ିଂ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟରେ ବ୍ୟବହାର ହେଉଥିଲା । ଅନ୍ୟ ଖଞ୍ଜାଟି ଦୁଇଟି କୋଠରି ଧରି ଚାଳିଆଟିଏ ମାତ୍ର; ବଖରା ଦୁଇଟି ମଧ୍ୟରେ କାନ୍ଥିନିଟିଏ । ଏଇ ଦୁଇ ସାହାଲା ଘର ଆଗରେ ଛୋଟ ଚାଳିଆ ଘରଟିଏରେ ପିଲା ଓ ଶିକ୍ଷକମାନଙ୍କ ପାଇଁ ରୋଷେଇ ହେଉଥିଲା ।

ବିଦ୍ୟାଳୟଟିରେ ଚାରୋଟି ଶ୍ରେଣୀ ଥାଏ – ଚତୁର୍ଥ, ପଞ୍ଚମ, ଷଷ୍ଠ ଓ ସପ୍ତମ । ଚାରୋଟି ଯାକରେ ସମୁଦାୟ ଶହେ ପାଖାପାଖି ଛାତ୍ର, ଛାତ୍ରୀ ଜଣିଏ ବି ନ ଥାଆନ୍ତି । ଶିକ୍ଷକଙ୍କ ସଙ୍ଖ୍ୟା ଚାରି । ହେଡ଼ ମାଷ୍ଟର ଆଇ.ଏ. ପରୀକ୍ଷାରେ ଉତ୍ତୀର୍ଣ୍ଣ ହୋଇଥିଲେ । ସେ ଜଣେ ନାଟକପ୍ରିୟ ଲୋକ ଥିଲେ । ଦ୍ୱିତୀୟ ଓ ତୃତୀୟ ଶିକ୍ଷକ ଦୁଇ ଜଣ ଯାକ ମାଟ୍ରିକ ପରେ ଶିକ୍ଷକ ଟ୍ରେନିଂ ପ୍ରାପ୍ତ ଓ ଚତୁର୍ଥ ଶିକ୍ଷକ ଜଣଙ୍କ ମାଇନର ପାସ କରି ଗୁରୁ ଟ୍ରେନିଂ ପାଇଥିଲେ । ସ୍କୁଲଟି ସରକାରୀ ଅନୁମୋଦନ ପାଇ ଥିଲେ ହେଁ କିଛି ସରକାରୀ ସହାୟତା ପାଉ ନ ଥିଲା । ପିଲାମାନେ ଦେଉଥିବା ବେତନ ଓ ଚାନ୍ଦା ଦ୍ୱାରା ଅତି ଦୁଃସ୍ଥ ଭାବରେ ବିଦ୍ୟାଳୟଟି ଚଳୁଥିଲା । ଗାଁଟିର ସବୁଠାରୁ ଧନୀ ଉଦି ମହାପାତ୍ର ବିଦ୍ୟାଳୟ ପରିଚାଳନା ସମିତିର ଅଧ୍ୟକ୍ଷ ଥିଲେ । ନୂଆ ହେଲେ ହେଁ ସ୍କୁଲଟିରେ ନିୟମିତ ପଢ଼ାପଢ଼ି ହେଉଥିଲା । ଏହା ସହ ବାର୍ଷିକ ଉତ୍ସବ ଓ ପୁରସ୍କାର ବିତରଣ ଇତ୍ୟାଦି ଉତ୍ସବ ଭଲ ଭାବରେ ପାଳିତ ହେଉଥିଲା । ବିଦ୍ୟାଧର ପରିଶ୍ରମ କରି ନିଜ ଶ୍ରେଣୀରେ ପ୍ରଥମ ହେବାକୁ ଆରମ୍ଭ କଲେ । ମଧୁସୂଦନ ରାଓଙ୍କର ‘ସାହିତ୍ୟ ପ୍ରସଙ୍ଗ’ ସେ ଯାଏଁ ସ୍କୁଲରେ ପଢ଼ା ହେଉଥାଏ ।

ସ୍କୁଲ ହତାକୁ ଲାଗି ଛପଣ ଜମିଦାରୀ କଚେରିର ବାଡ଼ଟି ଥାଏ । ଆଉ ଟିକିଏ ମାତ୍ର ଦୂରରେ ମୁସଲମାନ ବସ୍ତିଟିଏ । ଏଇ ପଡ଼ାର ବରଗଛ ତଳେ ଜଣେ ପୀରଙ୍କ ଆସ୍ଥାନ । ପୀରଙ୍କ ପାଖରେ ମୁଣ୍ଡିଆ ମାରିବା ଓ ଗାଁର ଦଣ୍ଡାମୁଣ୍ଡ ପଡ଼ିଆରେ ଡୁ ଡୁ ଖେଳିବା ଇସ୍କୁଲିଆ ପିଲାଙ୍କର ନିତିଦିନିଆ ଅଭ୍ୟାସ । ମାଇନର ପଢ଼ାର ଶେଷ ବର୍ଷ ମାତ୍ର ଚଉଦ ବରଷ ବୟସରେ ବିଦ୍ୟାଧରଙ୍କର ବିବାହ ଅନୁଷ୍ଠିତ ହେଲା । ୧୯୩୧ ମସିହା ଡିସେମ୍ବର ମାସରେ ମାଇନର ପରୀକ୍ଷା କଟକରେ ହେଲା । ସେ ପରୀକ୍ଷାରେ ଭଲ କଲେ । ହେଲେ ବୃତ୍ତି ମିଳିଲା ନାହିଁ । ତଥାପି ସେ ହାଇ ସ୍କୁଲ ପାଠ ପାଇଁ ଯାତ୍ରା କଲେ କଟକ ।

ବି. ଦ୍ର. - ଏହି ଲେଖାଟି ପ୍ରଥମେ ପାକ୍ଷିକ ପତ୍ରିକା 'ସମଦୃଷ୍ଟି'ରେ ପ୍ରକାଶିତ ହୋଇଥିଲା । ପ୍ରବନ୍ଧଟିର ଉପାଦାନ ବିଦ୍ୟାଧର ମିଶ୍ରଙ୍କର ଆତ୍ମଜୀବନୀ ‘ଜୀବନ ଗଙ୍ଗୋତ୍ରୀ - ଗାଁ ମାଟି’ରୁ ଆନୀତ । ବହିଟିର ପ୍ରଥମ ପ୍ରକାଶ ମଇ ୨୦୦୧ ମସିହାରେ; ପ୍ରକାଶକ ହେଲେ କଟକସ୍ଥ ବିଦ୍ୟାପୁରୀ ।

୧୯୨୦ ଦଶକର ଜଗତସିଂହପୁରରେ ପ୍ରାଥମିକ ଶିକ୍ଷା

ଶୈଲେନ ରାଉତରାୟ

ଜଗତସିଂହପୁର ଜିଲ୍ଲାର ଏକ ଗ୍ରାମ୍ୟ ପୋଖରୀ (ୱିକିମିଡିଆ କମନ୍ସ୍)

୧୯୨୦ ଦଶକର ମଝାମଝି ବିଦ୍ୟାଧର ମିଶ୍ର ପାଠ ପଢ଼ା ଆରମ୍ଭ କଲେ ଜଗତସିଂପୁର ପାଖ ନିଜ ଗାଁର ଏକ ନିମ୍ନପ୍ରାଥମିକ ଇସ୍କୁଲୁରେ । ସେଠି ତିନି ବର୍ଷ ପଢ଼ି ବି ବିଶେଷ କିଛି ଶୈକ୍ଷଣିକ ଲାଭ ନ ହେବାରୁ ସେବେ କଟକରେ ରେଭେନ୍ସାରେ ପଢ଼ୁଥିବା ତାଙ୍କ ବଡ଼ ଭାଇ ତାଙ୍କ ନାଁ ଲେଖାଇଦେଲେ ପାଖର ଆଉ ଏକ ପ୍ରାଥମିକ ବିଦ୍ୟାଳୟରେ । ସ୍କୁଲଟିର ଅବସ୍ଥାନ ଗୋଟିଏ ଭଲ ଯାଗାରେ ଥିଲା । ବିଦ୍ୟାଳୟ ପାଖରେ ଥିଲା ଏକ ବିରାଟ ବଡ଼ ବରଗଛ । ସେଇ ଗଛଟି ଆସ୍ଥାନ ଥିଲା ନାଗା ଗୋସେଇଁ ଠାକୁରଙ୍କର । ସ୍କୁଲ ଚାରିଆଡ଼େ ଏକ ବଡ଼ ପଡ଼ିଆ ଓ ଜଣେ ଜମିଦାରଙ୍କର ଆମ୍ବ ତୋଟାଟିଏ । ପିଲାମାନେ ପଡ଼ିଆରେ, ତୋଟାରେ ଓ ବରଗଛ ତଳେ ଆନନ୍ଦ ମନରେ ଖେଳନ୍ତି । ତୋଟାରେ ଥିବା ଜାମୁ ଗଛରୁ ପ୍ରଚୁର ପରିମାଣରେ କୋଳି ତୋଳି ଖିଆ ଯାଏ ।

ଏଇ ସ୍କୁଲଟିରେ ହେଡ଼ ପଣ୍ଡିତ ଥିଲେ ଆନନ୍ଦଚନ୍ଦ୍ର ସାହୁ, ଭାଇଙ୍କର ସାଙ୍ଗ ଜଣେ । ସେ ସାଙ୍ଗର ସାନ ଭାଇର ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ଜତ୍ନ ନେବାକୁ ରାଜି ହେବାରୁ ଦ୍ୱିତୀୟ ଶ୍ରେଣୀର ଛାତ୍ର ଭାବରେ ବିଦ୍ୟାଧର ସେଠି ଦାଖଲ ହେଲେ । ଆନନ୍ଦଚନ୍ଦ୍ର ଜାତିରେ ଥିଲେ ଶୁଣ୍ଢି । ତାଙ୍କର ପରିବାର ବଡ଼ ଥିଲା । ହେଲେ କୁଟୁମ୍ବଟି ଚାଷବାସ ସହ ଖୁଚୁରା ଦୋକାନଟିଏର ଆୟ ଓ ତହିଁ ସହିତ ଆନନ୍ଦ ବାବୁଙ୍କର ମାଷ୍ଟ୍ରାମୀର ଦରମା ଓ ତାଙ୍କ ମହାଜନିରୁ ପ୍ରାପ୍ତ ସୁଧକୁ ମିଶାଇ ସୁବିଧାରେ ଚଳିଯାଉ ଥିଲେ । ଆନନ୍ଦଚନ୍ଦ୍ର ମାଇନର ପଢ଼ା ସାରି ‘ଗୁରୁ ପ୍ରଶିକ୍ଷଣ’ ପ୍ରାପ୍ତ ଥିଲେ । ସାଙ୍ଗ ସହିତ ହୋଇଥିବା ବୁଝାମଣା ଅନୁଯାୟୀ ଆନନ୍ଦ ବାବୁ ବିଦ୍ୟାଧରଙ୍କୁ ଗଣିତ ଓ ମାନସାଙ୍କ ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ଭାବରେ ବୁଝାଇ ଦେବାକୁ ଆରମ୍ଭ କଲେ । ଏହା ସହ ଭୂଗୋଳ, ସାହିତ୍ୟ ଓ ପ୍ରକୃତି ପାଠ ଆଦି ପଢ଼ାଇ ଦେଲେ । ଏହି ପରି ଗଣିତ ଓ ଭାଷା ଆଦି ବିଷୟରେ ବିଦ୍ୟାଧରଙ୍କର ଗୋଟିଏ ଭଲ ମୂଳଦୁଆ ପଡ଼ିଗଲା । ହେଲେ ତୃତୀୟ ଶ୍ରେଣୀରେ ସେ ବୃତ୍ତି ପାଇଲେ ନାହିଁ । ଦୁଇ ଜଣଙ୍କୁ ମିଳିବାର ଥିଲା ବୃତ୍ତି ଆଉ ବିଦ୍ୟାଧର ବିଚରା ରହିଲେ ତୃତୀୟ ସ୍ଥାନରେ । ବିଦ୍ୟାଧରଙ୍କର ତ ମନ ଖରାପ ହେଲା ହିଁ, ହେଲେ ଆନନ୍ଦଚନ୍ଦ୍ର ବି ବହୁତ ଦୁଃଖିତ ହେଲେ ଏତେ ପରିଶ୍ରମ କରି ପିଲାଟି ବୃତ୍ତି ନ ପାଇବାରୁ ।

ଆନନ୍ଦ ସାହୁଙ୍କ ପାଖରେ ପ୍ରାଥମିକ ଶିକ୍ଷାର ମୂଳଦୁଆ ପଡ଼ି ସାରିବା ପରେ ବିଦ୍ୟାଧର ପୁଣି ଲେଉଟିଲେ ନିଜ ଗ୍ରାମର ଉଚ୍ଚ ପ୍ରାଥମିକ ବିଦ୍ୟାଳୟକୁ ଚତୁର୍ଥ ଶ୍ରେଣୀରେ ପାଠ ପଢ଼ିବା ପାଇଁ । ଏଠି ସେପରି କିଛି ନାଁ ଲେଖା ହୋଇ ନ ଥିଲା । ସାହି ପିଲାଙ୍କ ସହ ସେ ମନକୁମନ ପଢ଼ିବା ପାଇଁ ସ୍କୁଲଟିକୁ ଯିବାକୁ ଆରମ୍ଭ କଲେ । ଏଠି ହେଡ଼ ପଣ୍ଡିତ ଥିଲେ ନାରାୟଣ ମିଶ୍ର, ବିଦ୍ୟାଧରଙ୍କର ପରିବାରର ନିକଟ ସମ୍ପର୍କୀୟ । ଆନନ୍ଦଚନ୍ଦ୍ରଙ୍କ ପରି ସେ ମଧ୍ୟ ମାଇନର ପାସ୍ କରି ଗୁରୁ ଟ୍ରେନିଂ ପାଇ ଥିଲେ । ଥିଲେ ବହୁକୁଟୁମ୍ବୀ, ହେଲେ ପରିବାର ପ୍ରତିପାଳନ ପାଇଁ ସେହି ଭାବରେ ଜମିବାଡ଼ି ମଧ୍ୟ ଥିଲା । ନାରାୟଣ ବାବୁ ସମ୍ପତ୍ତି, ପଦ ଓ ନିଜ ଚରିତ୍ର ବଳରେ ଗାଁର ଜଣେ ନାଁକରା ମାମଲତକାର ଥିଲେ । ମାମଲତକାରି କରି ପରିବାରର ଜମିବାଡ଼ିର ପରିମାଣ ମଧ୍ୟ ବଢ଼ାଇ ଥିଲେ । ହେଲେ ନୂଆ କରି ଧରୁଥିବା ଜମି କିଣା ହେଉଥିଲା ନିଜ ଚାରି ଭାଇଙ୍କ ନାଁରେ, ଏକାନ୍ନବର୍ତ୍ତୀ ପରିବାରର ଧର୍ମ ରକ୍ଷା କରି ।

ମାମଲତକାରୀ, ଘରର ମୂରବୀ ପଣିଆ, ଚାଷବାସ ଏ ସବୁ ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ କାମ ସାରିଲା ବେଳକୁ ମିଶ୍ର ଆଜ୍ଞାଙ୍କୁ ଆଉ ପାଠ ପଢ଼ାଇବା ପାଇଁ ବେଶି ଫୁରୁସତ ମିଳୁ ନ ଥିଲା । ନାରଣ ବାବୁ ବାକି ସବୁ କାମ ଟିକିଏ ଟିକିଏ ବଢ଼େଇ ଦେଇ ହଲିହଲି ବିଦ୍ୟାଳୟକୁ ଆସନ୍ତି ଦିନ ବାରଟା ବେଳକୁ । ଦୁଇ ଘଣ୍ଟା ଖଣ୍ଡେ ରହି ପୁଣି ଦିନ ଦି ପହରକୁ ଅନ୍ୟ ପାଇଟିରେ ଚାଲି ଯାଆନ୍ତି । ତାଙ୍କୁ ଅନୁସରଣ କରି ଅନ୍ୟ ଶିକ୍ଷକମାନେ ବି ସ୍କୁଲକୁ ଆସିବାରେ ବିଳମ୍ବ କରନ୍ତି । ଏଣୁ ପିଲାଙ୍କର ସବୁ ଦିନେ ରଜ ମଉଜ ।

ଦିନ ଦଶଟା ବେଳକୁ ପ୍ରାୟ ସମସ୍ତ ଚାଟ ଇସ୍କୁଲକୁ ଚାଲି ଆସନ୍ତି । ବିଦ୍ୟାଳୟ ପାଖ ବରଗଛ ମୂଳରେ ଶିକ୍ଷକମାନଙ୍କୁ ଅପେକ୍ଷା କରି ଖେଳ ଜମେ । ଏହି ପରି ଭାବେ କିଛି ପାଠ ନ ପଢ଼ି ବିଦ୍ୟାଧର ଓ ଅନ୍ୟ ଛାତ୍ରମାନଙ୍କର ସମୟ କଟୁଥାଏ । ସେବେ ବୃତ୍ତି ପରୀକ୍ଷା ଛଡ଼ା ଅନ୍ୟ କୌଣସି କେନ୍ଦ୍ର ପରୀକ୍ଷା ହେଉ ନ ଥିଲା । କେହି ପିଲା ଫେଲ ହେଉ ନ ଥିଲେ । ସ୍କୁଲରେ ନାଁ ଲେଖାଇଥିବା ସମସ୍ତଙ୍କୁ ଶ୍ରେଣୀରେ ଉତ୍ତୀର୍ଣ୍ଣ ହେବାର ପ୍ରମାଣପତ୍ର ଅବଲୀଳାକ୍ରମେ ମିଳିଯାଉଥିଲା । ଏହି ପରି ଭାବେ ଆନନ୍ଦରେ କାଳାତିପାତ କୁରଥିବା ସମୟରେ ବିନା ମେଘରେ କୁଳିଶପାତ ହେଲା । ବିଦ୍ୟାଧର ପଞ୍ଚମ ଶ୍ରେଣୀରେ ପାଠପଢ଼ା ସାରୁଥିବା ସମୟରେ ପାଟନାରେ ଇଞ୍ଜିନିଅରିଂ ପଢ଼ୁଥିବା ତାଙ୍କ ଅତି ପ୍ରିୟ ବଡ଼ ଭାଇ ଯକ୍ଷ୍ମା ରୋଗରେ ଚାଲିଗଲେ ।

ବି.ଦ୍ର. - ଏହି ଲେଖାଟି ପ୍ରଥମେ ପାକ୍ଷିକ ପତ୍ରିକା 'ସମଦୃଷ୍ଟି'ରେ ଛପା ହୋଇଥିଲା । ପ୍ରବନ୍ଧଟିର ଉପାଦାନ ବିଦ୍ୟାଧର ମିଶ୍ରଙ୍କର ଆତ୍ମଜୀବନୀ ‘ଜୀବନ ଗଙ୍ଗୋତ୍ରୀ - ଗାଁ ମାଟି’ରୁ ଆନୀତ । ବହିଟିର ପ୍ରଥମ ପ୍ରକାଶ ମଇ ୨୦୦୧ ମସିହାରେ; ପ୍ରକାଶକ ହେଲେ କଟକସ୍ଥ ବିଦ୍ୟାପୁରୀ ।

ଦୁର୍ଗା ଦାସଙ୍କ ସ୍କୁଲ ପଢ଼ାର ଇତିବୃତ୍ତ

ଶୈଲେନ ରାଉତରାୟ

ଫଟୋ କ୍ରେଡ଼ିଟ୍ - ଶୁଭାଷୀଶ ପାଣିଗ୍ରାହୀ (ୱିକିମିଡିଆ କମନ୍ସ୍)

ଉତ୍ତର ବାଲେଶ୍ୱରର ଭୋଗରାଇ ଅଞ୍ଚଳର ସ୍ୱାଧୀନତା ସଙ୍ଗ୍ରାମୀ ଦୁର୍ଗା ଦାସଙ୍କର ଜନ୍ମ ଛୋଟ ଗାଁ ତଲାଡ଼ିର ଏକ ଦାସ କରଣ ପରିବାରରେ । ସେ ସମୟରେ ଗାଁଟିରେ କରଣ ପାଞ୍ଚ ଘର, ଦୁଇଟି ପରିବାର ବ୍ରାହ୍ମଣ ଜାତିର ଆଉ ବାକି ସମସ୍ତେ ବଣିଆ । ୧୯୨୧ ମସିହାରେ ଦୁର୍ଗା ବାବୁଙ୍କର ଜନ୍ମ ବେଳକୁ ସମୁଦାୟ ୩୦-୪୦ଟି ପରିବାର ଓ ଦୁଇଶହ ଖଣ୍ଡେ ଜନସଙ୍ଖ୍ୟା ର ଗ୍ରାମଟିଏ ଥାଏ ବଙ୍ଗ ଓଡ଼ିଶା ସୀମାର ଗାଁ ଏଇ ତଳିଆଡ଼ି ବା ତଳାଡ଼ି ।

ଦୁର୍ଗା ଛୋଟ ପିଲାଟିଏ ହୋଇଥିଲା ବେଳେ ହିଁ ବାପା ତ୍ରୈଲୋକ୍ୟ ଦାସ ଆରପାରିକୁ ଚାଲିଯାଇ ଥାଆନ୍ତି । ବଡ଼ ବାପା କୁଶଧ୍ୱଜ ବି ଆଉ ନ ଥାଆନ୍ତି । ବାପା ଥିଲେ ରାଜ ବଇଦ ଓ କୁଶଧ୍ୱଜ ଥିଲେ ଅମିନ । ଏପରି ପରିସ୍ଥିତିରେ ୧୯୩୦-୩୨ ମସିହାରେ ବଡ଼ ବାପା (କୁଶଧ୍ୱଜଙ୍କ ପୁଅ) ପ୍ୟାରୀମୋହନ ସ୍ୱାଧୀନତା ଆନ୍ଦୋଳନରେ ଯୋଗ ଦେଇ ଜେଲ ଚାଲି ଗଲେ । ଘରେ ଅନେକ ପିଲାପିଲି । ସେ ସମୟରେ ଘରର ଆର୍ଥିକ ଅବସ୍ଥା ନ କହିଲେ ଭଲ । ଦୁର୍ଗାଙ୍କ ମାଁ ଗାଁର ଅନ୍ୟ ଲୋକଙ୍କ ଘରେ ଧାନ କୁଟି କିଛି ଅର୍ଜନ କରନ୍ତି । ଘରେ ଖାଦ୍ୟ ବୋଇଲେ ଖୁଦ, କୁଣ୍ଡା ଓ ଜାଉ ।?

ସେଇ ଦଶ ଏଗାର ବର୍ଷ ବୟସରେ ହିଁ ଦୁର୍ଗା ଗାଁର ପ୍ରାଥମିକ ବିଦ୍ୟାଳୟରେ ପାଠ ପଢ଼ା ଆରମ୍ଭ କରି ଥାଆନ୍ତି । ପରିବାରର ଅବସ୍ଥା ଦୃଷ୍ଟିରୁ ଘରେ ରହି ପାଢ଼ ପଢ଼ିବା ଆଉ ସମ୍ଭବ ଲାଗୁ ନ ଥାଏ । ସ୍କୁଲର ପ୍ରଧାନଶିକ୍ଷକ ଥାଆନ୍ତି କ୍ଷେତ୍ରମୋହନ ମହାନ୍ତି । ଅର୍ଥାତ ଜଣେ କରଣ ଜାତି ଭାଇ । ସେ ଗାଁ ପାଖ ମନ୍ଦାରି ଗ୍ରାମର ମହେନ୍ଦ୍ର ସାହୁଙ୍କ ଘରେ ରହୁ ଥାଆନ୍ତି ଆଉ ତାଙ୍କର ପୁଅକୁ ଘରେ ପଢ଼ାଉ ଥାଆନ୍ତି । ମହାନ୍ତି କରଣେ ଦାସେ କରଣଙ୍କୁ ନେଇ ସାହୁଙ୍କ ଘରେ ରଖିଲେ, ପଢ଼ିବାରେ ସୁବିଧା ହେବ ବୋଲି । ଦୁର୍ଗା ପଢ଼ୁ ଥାଆନ୍ତି ନିଜ ଗାଁର ପ୍ରାଥମିକ ସ୍କୁଲରେ ହିଁ । ହେଲେ ଘରକୁ ଆସୁ ନ ଥାଆନ୍ତି କି ଘରର କିଛି ଖବର ନ ଥାଏ ତାଙ୍କ ପାଖରେ ।

ଯଥା ଶୀଘ୍ର ସେଠାରୁ ପାଠ ପଢ଼ା ସରେ । ସେବକୁ ତାଙ୍କ ନିଜ ସାନ ପିଉସା ସୁରେନ୍ଦ୍ରନାଥ ମହାନ୍ତି ପ୍ରଧାନଶିକ୍ଷକ ପଦରେ ନିଯୁକ୍ତ ଥାଆନ୍ତି ସେହି ଅଞ୍ଚଳର କଖଡ଼ା ମଧ୍ୟ ଇଂରାଜୀ ବିଦ୍ୟାଳୟରେ । ତାହା ପାଖରେ ଥିବା ଝକଝକି ସ୍କୁଲର ପ୍ରଧାନ ଶିକ୍ଷକ ଥାଆନ୍ତି ସୁରେନ୍ଦ୍ର ବାବୁଙ୍କର ବନ୍ଧୁ ଜଣେ । ତାଙ୍କୁ କୁହାବୋଲା କରି ପୁତୁରାଟିର ନା ଲେଖାଯାଏ ଝକଝକି ଇସ୍କୁଲୁରେ । ସେତେବେଳେ ସେ ରହନ୍ତି କୃଷ୍ଣମୋହନ ପାଳଙ୍କ ଘରେ । ସେଠି ପାଠ ସରିଲା ପରେ ପିଉସା ତାଙ୍କୁ ଆଣନ୍ତି, ନିଜ ପାଖକୁ, କଖଡ଼ାର ମଧ୍ୟ ଇଂରାଜୀ ବିଦ୍ୟାଳୟକୁ । ସେଠି ସେ ରହନ୍ତି କଖଡ଼ାର କାୟସ୍ଥ ପଡ଼ାରେ, ଜମିଦାର ରାୟ ବାହାଦୁର ମନ୍ମଥନାଥ ବାବୁଙ୍କ ଘରେ । କାୟସ୍ଥମାନେ ହେଲେ ବଙ୍ଗଦେଶ ଓ ହିନ୍ଦୁସ୍ତାନର କରଣମାନଙ୍କର ସମଧର୍ମା ଜାତିବିଶେଷ ।

ଦୁର୍ଗାଙ୍କର ୧୯୩୮ ମସିହାରେ ମଧ୍ୟ ଇଂରାଜୀ ପାଠ ସରିବାର କିଛି ସମୟ ପରେ, ତାଙ୍କ ବଡ଼ ବାପା ପୁଅ ଭାଇ ପ୍ୟାରୀମୋହନ ଗାଁକୁ ଆସନ୍ତି ବ୍ରତଘର ପାଇଁ । ସେତେବେଳେ ସେ ରହୁଥାଆନ୍ତି ବାଲେଶ୍ୱରର ଚିଡ଼ିଆପୋଲ ପାଖ ପ୍ରିୟ ସରକାରଙ୍କ ଘରେ, ମାମା ତୁଳସୀ ଦାସ ଘୋଷଙ୍କ ସହ । ମାମା ତୁଳସୀ ଦାସ ଥିଲେ ପ୍ରିୟ ବାବୁଙ୍କ ମାମୁଁ । ‘ଘୋଷ’ କାୟସ୍ଥ ଅର୍ଥାତ୍ ବଙ୍ଗାଳୀ କରଣମାନଙ୍କର ଏକ ସାଙ୍ଗିଆ ବିଶେଷ । ବୋଇଲେ ପ୍ରିୟ ସରକାର ମଧ୍ୟ କାୟସ୍ଥ ହିଁ ହୋଇଥିବେ । ଅର୍ଥାତ୍ ଓଡି଼ଆ କରଣ ହାଇସ୍କୁଲ ପାଠ ପଢ଼ିବାକୁ ବାଲେଶ୍ୱର ସହରକୁ ଯ।ଇ ରହିଲେ ବଙ୍ଗାଳୀ କରଣଙ୍କ ଘରେ ଚାରି ବର୍ଷ ।

ଆଜିକାଲି ଯେତେବେଳେ ଆମେ ଉଚ୍ଚ ଜାତିର ଗରୀବ ଲୋକେ କିପରି ନିଜ ଶିଙ୍ଘରେ ମାଟି ତାଡ଼ି ମଣିଷ ହୋଇଚନ୍ତି ଓ ହୁଅନ୍ତି, ସେହି କଥନିକା ଗୁଡ଼ିକ କହୁ, ସେତେବେଳେ ଆମେ ଭୁଲି ଯ।ଉ ଯେ ସଙ୍ଗତିସମ୍ପନ୍ନ ଜାତିର ସବଳମାନଙ୍କର ଶକ୍ତି ସେହି ଜାତିର ଦୁର୍ବଳମାନଙ୍କର ମଧ୍ୟ କାମରେ ଆସେ । ଧରନ୍ତୁ ୧୯୨୧ ମସିହାରେ ଭୋଗରାଇରେ ଦଳିତ ଜାତିରେ ଜନ୍ମ ଜଣେ ଭୂମିହୀନ ବା ନାମମାତ୍ର ଚାଷୀ ପରିବାରର ପିଲାଚିଏ ଯଦି ଦୁର୍ଗା ବାବୁଙ୍କ ଭଳି ୟାତା ଘରେ ରହି ପଢ଼ିବାକୁ ଚାହିଁ ଥାଆନ୍ତେ, ସେ କଅଣ କରି ଥାଆନ୍ତେ ? ଅତଏବ୍, ମୂଳରୁ ଜାତି ବ୍ୟବସ୍ଥାର ଅର୍ଥ ହିଁ ହେଲା ସବଳର ନିଜ ସପକ୍ଷରେ ସ୍ଥାନ ସଂରକ୍ଷଣ ।

ବି.ଦ୍ର. - ଏହି ଲେଖାଟି ପ୍ରଥମେ ପାକ୍ଷିକ ପତ୍ରିକା 'ସମଦୃଷ୍ଟିର'ରେ ଛପାଯାଇଥିଲା । ପ୍ରବନ୍ଧଟିରେ ବ୍ୟବହୃତ ଉପାଦାନଗୁଡ଼ିକ ସ୍ୱାଧୀନତା ସଙ୍ଗ୍ରାମୀ ଦୁର୍ଗା ଦାସଙ୍କର ଆତ୍ମଜୀବନୀ ‘ଅମୃତ ସ୍ୱାକ୍ଷର: ଜୀବନ-ସଙ୍ଗ୍ରାମ ଓ ସ୍ମୃତି ଅନୁଭୂତି’ ରୁ ଆହରିତ । ବହିଟିର ବ୍ୟବହୃତ ସଂସ୍କରଣଟି ବାଲେଶ୍ୱରର ସୁବର୍ଣ୍ଣଶ୍ରୀ ପ୍ରକାଶନୀ ଛାପିଥିବା ୨୦୧୨ ମସିହାର ଦ୍ୱିତୀୟ ସଂସ୍କରଣରୁ ନିଆଯାଇଛି । ବହିଟି ପ୍ରଥମେ ୧୯୮୭ ମସିହାରେ ଛପାଯାଇଥିଲା ।

ଚର୍ଯ୍ୟାଗୀତିକା: ଆଦ୍ୟସ୍ୱର ୧୪ - କାହ୍ନୁ

ଅନୁସୃଜନ - ଜ୍ୟୋତି ନନ୍ଦ

ଫଟୋ କ୍ରେଡ଼ିଟ୍ - ୱିକିମିଡିଆ କମନ୍ସ୍

ତ୍ରିଶରଣ ବୋଲି ନାବ ତିଆରିଲି ତହିଁ ଆଠଗୋଟି ଘର,

ଭସାଇଣ ଦେଖେ କରୁଣା ଶୂନ୍ୟତା ଦେହ ତ ଜୁର ନିଜର ।

ସ୍ୱପ୍ନ ଆଉ ମାୟା ଜାଣି ଏ ଜୀବନ ଭବନଦୀ ସନ୍ତରିଲି,

ନଈ ମଝିଟାରେ କାହିଁ ବଡ଼ ଢେଉ ମଗନ କରିଲା ଖାଲି ।

ଦେହ ନଉକାରେ ପଞ୍ଚ ତଥାଗତ ଛିଡ଼ା ହୋଇଲେଣି ଆସି,

ଏଥର କାହ୍ନୁପା ନିଶ୍ଚେ ଛିଣ୍ଡାଇବ ମାୟା ମୋହ ବନ୍ଧା ରସି ।

ଗନ୍ଧ ରସ ଆଉ ପରଶଟି ଥାଉ ନିଦ୍ରାହୀନ ସ୍ୱପ୍ନ ପରି,

ଚିତ୍ତ-କର୍ଣ୍ଣଧାର ମାଗେ ଶୂନ୍ୟତା କାହ୍ନୁ ସଙ୍ଗମେ ଯାଏ ଚଳି ।

ଓଡ଼ିଆ ବ୍ରାହ୍ମ କୀର୍ତ୍ତନ - 'ଗାଅ ଆନନ୍ଦେ ସର୍ବେ ଗାଅ ଗାଅ'

ସଙ୍କଳକ - ବିଶ୍ୱନାଥ କର

କଲିକତାସ୍ଥ ବ୍ରାହ୍ମ ନବଦେବାଳୟର ଚିତ୍ର (୨୦୧୭ ମସିହାରେ ଉତ୍ତୋଳିତ)
ଫଟୋ କ୍ରେଡ଼ିଟ୍ - ୱିକିମିଡିଆ କମନ୍ସ୍

ଗାଅ ଆନନ୍ଦେ ସର୍ବେ ଗାଅ ଗାଅ ।

ଏକମାତ୍ର ପରମାତ୍ମା ବ୍ରହ୍ମାଣ୍ଡ ବିଧାତା,

ଏକମାତ୍ର ପ୍ରଭୁ ଗୁରୁ ବନ୍ଧୁ ପିତାମାତା ।

ଏକମାତ୍ର ପରିଦ୍ରାତା ପବିତ୍ର ମହାନ,

ଏକମାତ୍ର ସର୍ବସାକ୍ଷୀ ମଙ୍ଗଳନିଦାନ ।

ଏକମାତ୍ର ହିତକାରୀ ଅଗତିର ଗତି,

ଏକମାତ୍ର ପ୍ରାଣସ୍ୱାମୀ ସର୍ବଲୋକପତି ।

ଏକମାତ୍ର ଆଦିଶକ୍ତି ଅଖିଳାକାରଣ,

ଏକପାତ୍ର ଶାନ୍ତିଦାତା ପତିତପାବନ ।

ଏକମାତ୍ର ଅଦ୍ୱିତୀୟ ଅନନ୍ତ ଅପାର,

ଏକମାତ୍ର ସର୍ବବ୍ୟାପୀ ବ୍ରହ୍ମ ନିରାକାର ।

ଏକମାତ୍ର ସନାତନ ସ୍ୱୟମ୍ଭୁ ଈଶ୍ୱର,

ଏକମାତ୍ର ସତ୍ୟଜ୍ୟୋତି ଅମୃତସାଗର ।

ଏକମାତ୍ର ଅନ୍ତର୍ଯ୍ୟାମୀ ଅଧମତାରଣ,

ଏକମାତ୍ର କୃପାସିନ୍ଧୁ କାତରଶରଣ ।

ଏକମାତ୍ର ଭୟହାରୀ ଭବକର୍ଣ୍ଣଧାର,

ଏକମାତ୍ର ଜଗନ୍ନାଥ ଜୀବନ ଆଧାର ।

ଏକମାତ୍ର ଧର୍ମରାଜ ସର୍ବଶକ୍ତିମୟ,

ଏକମାତ୍ର ସୁଧାସିନ୍ଧୁ ଆନନ୍ଦ-ଆଳୟ ।

ଏକମାତ୍ର ଜ୍ଞାନମୟ ଜାଗ୍ରତବିଧାତା,

ଏକମାତ୍ର ନ୍ୟାୟକାରୀ ନ୍ୟାୟଦଣ୍ଡଦାତା ।

ବିକମାତ୍ର ନିଷ୍କଳଙ୍କ ପାଷଣ୍ଡଦଳନ,

ଏକମାତ୍ର ମୋକ୍ଷସେତୁ ନିତ୍ୟ ନିରଞ୍ଜନ ।

ଏକମାତ୍ର ମୃତ୍ୟୁଞ୍ଜୟ ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷଦେବତା

ଏକମାତ୍ର ଭଗବାନ ଭୁବନକରତା ।

ଏକମାତ୍ର ପ୍ରାଣେଶ୍ୱର ପରମସୁନ୍ଦର,

ଏକମାତ୍ର ଭକ୍ତସଖା ଭକ୍ତମନୋହର ।

ଏକମାତ୍ର କୃପାସିନ୍ଧୁ କଳୁଷଭଞ୍ଜନ,

ଏକମାତ୍ର ସିଦ୍ଧିଦାତା ସଙ୍କଟବାରଣ ।

ଏକମାତ୍ର ପୁଣ୍ୟ-ସୂର୍ଯ୍ୟ ବିଭୁ ଜଗଦ୍‌ଗୁରୁ,

ଏକମାତ୍ର ଭକତର ବାଞ୍ଛାକଳ୍ପତରୁ ।

ଏକମାତ୍ର ପ୍ରେମଚନ୍ଦ୍ର ହୃଦୟ ଆକାଶେ,

ଏକମାତ୍ର ପ୍ରାଣସଖା ସଦା ଦୁଃଖୀ ପାଶେ ।

ଏକମାତ୍ର ବିଶ୍ୱବନ୍ଦ୍ୟ ବିଘ୍ନବିନାଶନ,

ଏକମାତ୍ର ଅନ୍ନ ଧନ ସମ୍ପଦକାରଣ ।

ଏକମାତ୍ର ଆଦିକବି ଆଦିଚିତ୍ରକର,

ଏକମାତ୍ର ପ୍ରକାଶକ ନିଜ ସ୍ୱରୂପର ।

ଏକମାତ୍ର ଘୋର ମୋହ ରାତ୍ରିବିନାଶନ,

ଏକମାତ୍ର ଭକ୍ତହୃଦ–ପଦ୍ମର ତପନ ।

ଏକମାତ୍ର ନିର୍ବିକାର ନିଖିଳ-ଆଶ୍ରୟ,

ଏକମାତ୍ର ଦର୍ପହାରୀ ଦୀନଦୟାମୟ ।

ଏକମାତ୍ର ବୁଦ୍ଧିଦାତା ଦୁର୍ବଳର ବଳ,

ଏକମାତ୍ର ଗତି ଆଶା ଭରସା କେବଳ ।

ଏକମାତ୍ର ଚିଦାନନ୍ଦ ପୂର୍ଣ୍ଣ ପରମେଶ,

ଏକମାତ୍ର ପ୍ରଜାପତି ଅନାଦି ଅଶେଷ ।

ଏକମାତ୍ର ଅତୀନ୍ଦ୍ରିୟ ବାଙ୍‌ମନ-ଅତୀତ,

ଏକମାତ୍ର ମହାରାଜ ବ୍ରହ୍ମାଣ୍ଡସେବିତ ।

ଏକମାତ୍ର ଶାସ୍ତିଦାତା ପାଷାଣ୍ଡଦଳନ,

ଏକମାତ୍ର ରୋଗଦ୍ୱାରା ସନ୍ତାପହରଣ ।

ଏକମାତ୍ର ବିଶ୍ୱଲକ୍ଷ୍ମୀ ବ୍ରହ୍ମାଣ୍ଡଜନନୀ,

ଏକମାତ୍ର ଭକ୍ତପ୍ରାଣ ହୃଦସ୍ପର୍ଶମଣି ।

ଏକମାତ୍ର ମହାଶକ୍ତି ମହାଭୟଙ୍କରୀ,

ଏକମାତ୍ର ଜଗଦମ୍ବା ରାଜରାଜେଶ୍ୱରୀ ।

ଏକମାତ୍ର ରିପୁକୁଳ–ସଂହାରକାରିଣୀ,

ଏକମାତ୍ର ପୁଣ୍ୟପ୍ରେମ–ସତ୍ୟପ୍ରସବିନୀ ।

ଏକମାତ୍ର ନିତ୍ୟନବ ନିତ୍ୟପୁରାତନ,

ଏକମାତ୍ର ଇଷ୍ଟଦେବ ଭୁବନମୋହନ ।

ଏକମାତ୍ର ସର୍ବଶ୍ରୟ ଇହ ପରଲୋକେ,

ଏକମାତ୍ର ପ୍ରାଣାରାମ ଦୁଃଖେ ତାପେ ଶୋକେ ।

ଏକମାତ୍ର ରସସିନ୍ଧୁ ଲୀଳାମୟ ହରି,

ଏକମାତ୍ର ଯାର ନାମେ ପାପୀ ଯାଏ ଡରି । 

ଚର୍ଯ୍ୟାଗୀତିକା: ଆଦ୍ୟସ୍ୱର ୧୩ - କାହ୍ନୁ

ଅନୁସୃଜନ - ଜ୍ୟୋତି ନନ୍ଦ

ଚେସ୍ ଖେଳର ଭାରତୀୟ ଆଦିରୂପ 'ଚତୁରଙ୍ଗ' (ୱିକିମିଡିଆ କମନ୍ସ୍)

ଚାଲେ ଆମ ଚେସ୍ ଖଳ ସବୁ ଦିନ କରୁଣା ପିଣ୍ଡାରେ

ଭବବଳ ଥିଲା ବାଜି, ଜିତି ଗଲି ଗୁରୁଙ୍କ କୃପାରେ ।

ଦୁଇମୁଖୀ ଚାଲ୍ ଦେଲି, ହୋଇଗଲା ରାଜା କିସ୍ତି ମାତ,

କପାଳରେ ଲେଖା ଅଛି ଏଇ ଏବେ ଜୀନପୁର ସତ ।

ଗଜବର ପ୍ରଥମରେ ଆକ୍ରମିଲା ସୈନୀକ ସମୂହ,

ରଣକ୍ଷେତ୍ରୁ ନିମିଷକେ ପାଞ୍ଚ ଜଣ ହୋଇଗଲେ ଦାହ ।

ରାଜନକୁ ଅବଶେଷେ ମନ୍ତ୍ରୀ ଦ୍ୱାରା କରି ଦେଲି ଗ୍ରାସ,

ଭବବଳ ଜିତି ଗଲି ନାହିଁ ମୋର ଆଉ କିଛି ଆଶ ।

ଗୁରୁ ଦିଏ ଜ୍ଞାନ ଆଗ କାହ୍ନୁପାଦ ଦାନ ଯେ ଚଳାଇ,

ଚଉଷଠି ବଖରା ଏଠି ସାବଧାନେ ଗଣିବ ଗୋସାଇଁ ।

ବାଣପୁରରେ ପିଲାଦିନ ଓ ପାଠପଢ଼ା

ବାଣପୁରର ଦକ୍ଷ ପ୍ରଜାପତି ମନ୍ଦିର (ଫଟୋ କ୍ରେଡ଼ିଟ୍ - ୱିକିମିଡିଆ କମନ୍ସ୍)

ଅଠର ବର୍ଷ ବୟସରେ ଗୋଦାବରୀଶ ମିଶ୍ର ନିଜର ଜାତକକୁ ଚିରି ଫୋପାଡ଼ି ଦେଇ ଥିଲେ । ଏଣୁ ତାଙ୍କୁ କେବେବି ନିଜର ପ୍ରକୃତ ବୟସ ଜଣା ନ ଥିଲା । ହେଲେ ଆନୁମାନିକ ହିସାବରେ ତାଙ୍କର ଜନ୍ମ ୧୮୮୬ ମସିହାରେ, ସେବେର ଓଡ଼ିଶା ଡିଭିଜନର ସୀମାନ୍ତ ବାଣପୁର ଅଞ୍ଚଳରେ । ଯେପରି ଜନ୍ମର ସମୟ ବିଷୟରେ ଧାରଣାର ସ୍ଥିରତା ନ ଥିଲା, ସେହିପରି ନାମର ଭିତ୍ତିଟି ମଧ୍ୟ ଥିଲା ଦୋଦୁଲ୍ୟମାନ । ୧୮୮୪ କି ୧୮୮୫ ସାଲରେ ଗୋଟିଏ ଗୋଦାବରୀ ସ୍ନାନ ଯୋଗ ପଡ଼ିଥିଲା । ତାହାରି ଅନୁସାରେ ବାପାମା ତାଙ୍କ ନାମ ରଖିଥିଲେ ଗୋଦାବରୀ । ଏଇଟି ଯେ ଗୋଟିଏ ନଦୀର ନାମ ନଦର ନୁହେଁ, ତାହା ତାଙ୍କୁ ଜଣା ନ ଥିଲା ବୋଧହୁଏ । ପରେ ସ୍କୁଲରେ ପଢ଼ିଲା ବେଳେ ପରିଦର୍ଶନ ପାଇଁ ଗୋଦାବରୀଙ୍କ ବିଦ୍ୟାଳୟକୁ ଥରେ ଆସିଥାଆନ୍ତି ମଧୁସୂଦନ ରାଓ । ସେ ହିଁ ଗୋଦାବରୀ ନାମଟିକୁ ବଦଳାଇ ଗୋଦାବରୀଶ କଲେ ।

ବ୍ରାହ୍ମଣ ହେଲେ ହେଁ ଗୋଦାବରୀଶଙ୍କ ବାପା ବଡ଼ ପଣ୍ଡିତ ନ ଥିଲେ । ହେଲେ ଜଣେ ୠଷିପ୍ରତିମ ଲୋକ ଭାବରେ ସେ ଖଣ୍ଡମଣ୍ଡଳରେ ଜଣାଶୁଣା ଥିଲେ । ଶାସ୍ତ୍ରରେ ବର୍ଣ୍ଣିତ ଅପରିଗ୍ରହର ଆଦର୍ଶକୁ ଗ୍ରହଣ କରି, ସେ ଆଜିର କମେଇକୁ କାଲିକୁ ରଖୁ ନ ଥିଲେ । ନୁଖୁରା ମୁଣ୍ଡରେ ଜଟା, ଦିହରେ ମୁଣ୍ଡରେ ତେଲ ବାଜେନା । ଜାମାଯୋଡ଼ ବୋଇଲେ ଧୋଇଶୁଖେଇ ପିନ୍ଧୁଥିବା ଖଣ୍ଡେ ଗେରୁଆ ଲୁଗା । ସେ ବଗଳାମୁଖୀ ମନ୍ତ୍ରରେ ଲୋକଙ୍କୁ ଝାଡ଼ି ତାଙ୍କର ଜର ଓ ବସନ୍ତ ଆଦି ବ୍ୟାଧି ଭଲ କରୁଥିଲେ । ଗୋଦାବରୀଶଙ୍କ ପରିବାରରେ ବାପାଙ୍କ ଛଡ଼ା ଥିଲେ ମା ଓ ଅନ୍ଧୁଣୀ ଜେଜିମା । ଯେତେବେଳେ ଗୋଦାବରୀଶଙ୍କୁ ଦଶ ବରଷ ବୟସ, ଆଉ ଗୋଟିଏ ଛୋଟ ଝିଅଟିଏ ଯୋଡ଼ି ହେଲେ ପରିବାରରେ ।

ଘରେ ଏଣେ ସମ୍ପତ୍ତିବାଡ଼ି ବୋଇଲେ ଅଢ଼େଇ ଏକର ଚାଷ ଜମି । ଏଣେ ସବୁବେଳେ ଟାଣଟୁଣ ଅବସ୍ଥା । ଅନେକ ଦିନ ଚୁଲି ଜଳେନା । ତାହାରି ଭିତରେ ଦିନେଦିନେ ହଠାତ ବାପା କୌଣସି ଗ୍ରାମାଗତ ଅଭାବୀ ଦୂରଦେଶୀଙ୍କୁ ଘରକୁ ଖାଇବା ପାଇଁ ଡାକି ଆଣନ୍ତି । ସେଦିନ ଚୁଲି ଜଳିଥିଲେ ସୁଦ୍ଧା ଘରଲୋକଙ୍କୁ ଅର୍ଦ୍ଧାହାର ବା ଅନାହାର ରେ ରହିବାକୁ ହୁଏ । ଗାଈ ଖିର ଦେଉଥିଲେ, ଦୁହାଁ ହୋଇସାରିଲା ପରେ ଖିରଟିକକ ଗୋଦାବରୀ ପିଅନ୍ତି । ଭାତ ରନ୍ଧା ହେଲେ ତାହା ଉପରେ ପ୍ରାୟତଃ ବାପ ପୁଅ ଙ୍କର ନାଁ ଲେଖାଥାଏ । ଗୋଦାବରୀଙ୍କ ବୋଉ ଓ ଜେଜିମାଆ ପ୍ରାୟତଃ ଭାତର ପେଜ ଓ ମାଣ୍ଡିଆ ଜାଉ ଖାଆନ୍ତି । ଘରର ମହିଳାମାନଙ୍କ ଭାଗ୍ୟରେ ଅନ୍ନଭୋଜନ କରିବାର ଭାଗ୍ୟ କେବଳ ଉତ୍ସବଅନୁଷ୍ଠାନର ଦିନମାନଙ୍କରେ ଘଟେ ।

ତାଙ୍କ ନିଜ କହିବା ଅନୁସାରେ ଗୋଦାବରୀଶ ପିଲାବେଳେ ଭଲ ପଢ଼ାପଢ଼ି କରୁ ନ ଥିଲେ । ଏଣୁ ଶିକ୍ଷକଙ୍କ ଠାରୁ ଅନେକ ମାଡ଼ ମଧ୍ୟ ଖାଉଥିଲେ । ଅବଧାନଙ୍କ ପାଖରେ ବସିଲା ବେଳେ ଗୋଦାବରୀଶ ବହି ଧରି ବେଶି ସମୟ ଧ୍ୟାନ ଦେଇ ପାରନ୍ତି ନାହିଁ । ଶିକ୍ଷକଙ୍କ ମୁହଁରୁ ଯାହା ଶୁଣନ୍ତି, ସେଇତକ ହିଁ କେବଳ ଯାହା ମନେ ରହେ । ପିଲାଦିନର ଅବଧାନ ଥିଲେ ଗିରିଧାରୀ ମହାନ୍ତି । କଡ଼ା ମାଷ୍ଟର । ବେତ ବ୍ୟବହାର କରିବାରେ କୋତେଇ ନାଇଁ । ହେଲେ ଏଣେ ନଦୀରେ ପାଣି ବେଶି ଥିଲେ କାନ୍ଧରେ ବସେଇ ପାର କରାଇ ଦିଅନ୍ତି । ଖରାଦିନେ ବାଟର ବାଲି ଅଧିକ ତାତି ଗଲେ ଗୋଦାବରୀଙ୍କୁ ପିଠିରେ ଲାଉ କରି ନିଅନ୍ତି ।

ସ୍କୁଲଶିକ୍ଷା ସରିବା ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ବି ତିନୋଟି ‘ସ’ ଓ ଦୁଇଟି ‘ଇ’ ବିଷୟରେ ଗୋଦାବରୀଶଙ୍କ ଜ୍ଞାନ ଥିଲା ଶଙ୍କାକୁଳ । ହେଲେ ତଥାପି ସେ ଉଚ୍ଚ ପ୍ରାଥମିକ ପରୀକ୍ଷାରେ ପୁରୀ ଜିଲ୍ଲାରେ ପ୍ରଥମ ସ୍ଥାନ ପାଇଥିଲେ । ଯଦିଓ ଏଇ ପରୀକ୍ଷାରେ ସେ ‘କେଉଟ’ର ସ୍ତ୍ରୀଲିଙ୍ଗ ‘କେଉଟୀ’ ବୋଲି ଲେଖିଥିଲେ । ସେ ପାଠ ପଢ଼ିଲା ବେଳେ, ନିମ୍ନପ୍ରାଥମିକ ପରୀକ୍ଷା ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ଭାବରେ ତଥା ଉଚ୍ଚପ୍ରାଥମିକ ପରୀକ୍ଷା କିଛି ଅଂଶରେ ମୌଖିକ ଭାବରେ ଅନୁଷ୍ଠିତ ହେଉଥିଲା । ସେତେବେଳେ ମଧ୍ୟ-ଓଡ଼ିଆ ଓ ମଧ୍ୟ-ଇଂରାଜୀ, ଏହିପରି ଦୁଇଟି ପ୍ରକାରର ମାଧ୍ୟମିକ ବିଦ୍ୟାଳୟ ଚାଲୁଥିଲା । ମଧ୍ୟ-ଓଡ଼ିଆ ପରୀକ୍ଷା ବେଳକୁ ପ୍ରଶ୍ନ ଓ ଉତ୍ତର ଯୋଡ଼ିକ ଯାକ ହୋଇଯାଇଥିଲା ଲିଖିତ । ମଧ୍ୟ-ଓଡ଼ିଆ ପରୀକ୍ଷାରେ କିନ୍ତୁ ଗୋଦାବରୀ ଦ୍ୱିତୀୟ ଶ୍ରେଣୀ ପାଇଲେ ।

ଯେଉଁ ବର୍ଷ ଗୋଦାବରୀ ମଧ୍ୟ-ଓଡ଼ିଆ ପରୀକ୍ଷାରେ ଉତ୍ତୀର୍ଣ୍ଣ ହେଲେ, ସେବେଠୁଁ ହିଁ ବାଣପୁର ମଧ୍ୟ-ଓଡ଼ିଆ ବିଦ୍ୟାଳୟରେ ଇଂରେଜୀ ପଢ଼ା ଆରମ୍ଭ ହେଲା । ବାପାଙ୍କର ଇଚ୍ଛା ଥିଲା ଗୋଦାବରୀ ଇଂରେଜୀ ପାଠ ପଢ଼ି ଓକିଲ ହେବେ ଓ ପୁରୀ ସହରରେ ଓକିଲାତି କରିବେ । ସେ ସମୟରେ ଅବଶ୍ୟ ବାଣପୁରରେ ଇଂରାଜୀ ପାଠୁଆଙ୍କ ସଙ୍ଖ୍ୟା ବେଶି ନ ଥିଲା । ପୁରୀରେ ହରିହର ମିଶ୍ରେ ଥିଲେ ଏକମାତ୍ର ଓଡ଼ିଆ ଓକିଲ । ଆଉ ସେ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ପୂରା ବାଣପୁରରେ କେବଳ ଜଣେ ଲୋକ ଏଣ୍ଟ୍ରାନ୍ସ୍ (ଏବର ମାଟ୍ରିକ) ପରୀକ୍ଷାରେ ଉତ୍ତୀର୍ଣ୍ଣ ହୋଇ ଖୋରଧା କଚେରିରେ କିରାଣୀ କାମ କରୁଥାଆନ୍ତି ; ତ ତାଙ୍କର ଖାତିର କାହିଁରେ କଅଣ । ହେଲେ ଦରିଦ୍ର ବାମୁଣ ପୁଅଟି ପାଇଁ ସେତେବେଳେ ଏଣ୍ଟ୍ରାନ୍ସ ପାଇଁ ପଢ଼ା ଥିଲା, ଆକାଶ କଇଁଚ ଚିଲିକା ମାଛ ।

ବି.ଦ୍ର. - ଏହି ଲେଖାଟି ପ୍ରଥମେ ପାକ୍ଷିକ ପତ୍ରିକା 'ସମଦୃଷ୍ଟି'ରେ ଛପାଯାଇଥିଲା । ଏଥି ନିମନ୍ତେ ଉପାଦାନ ଗୋଦାବରୀଶ ମିଶ୍ରଙ୍କର ଆତ୍ମଜୀବନୀ ‘ଅର୍ଦ୍ଧଶତାବ୍ଦୀର ଓଡ଼ିଶା ଓ ତହିଁରେ ମୋ ସ୍ଥାନ’ର କଟକସ୍ଥ ପ୍ରକାଶକ ଗ୍ରନ୍ଥମନ୍ଦିର ୨୦୧୪ ମସିହାରେ ଛାପିଥିବା ପୁନଃମୁଦ୍ରଣରୁ (୨୦୦୧ ସାଲରେ ପ୍ରକାଶିତ ପରିମାର୍ଜିତ ଦଶମ ସଂସ୍କରଣର ପ୍ରତି) ସଙ୍ଗୃହିତ ।

ଚର୍ଯ୍ୟାଗୀତିକା: ଆଦ୍ୟସ୍ୱର ୧୨ - କାହ୍ନୁ

ଅନୁସୃଜନ - ଜ୍ୟୋତି ନନ୍ଦ

ଫଟୋ କ୍ରେଡ଼ିଟ - ୱିକିମିଡିଆ କମନ୍ସ୍

ଦୃଢ଼ ହସ୍ତେ ଧରା ନାଡ଼ିର ତରୁ

ବାଜେ ଅନାହତ ବୀର ଡମ୍ବରୁ ।

କାହ୍ନୁ ଯୋଗାଚାର ସାଧନ କରେ

ଏକାକାର ଘୁରେ ଦେହ ନଗରେ ।

ପାଦେ ଆଳି କାଳି ନୂପୁର ବାଜେ

ଚାନ୍ଦ ସୂରୁଜ କାନଫୁଲ ସାଜେ ।

ଭସ୍ମସାର କରି ଷଡ଼ରିପୁକୁ

ମୋକ୍ଷ ମୁକ୍ତାହାର ପିନ୍ଧେ ଗଳାକୁ ।

ମାରିଣ ଶାଶୁ ଓ ନଣନ୍ଦ ଶାଳୀ

ମାୟା ହାଣି ଦେଖ କାହ୍ନୁ କାପାଳୀ ।

ଚର୍ଯ୍ୟାଗୀତିକା: ଆଦ୍ୟସ୍ୱର ୧୧ - କାହ୍ନୁ

ଅନୁସୃଜନ - ଜ୍ୟୋତି ନନ୍ଦ

ଫଟୋ କ୍ରେଡ଼ିଟ - ୱିକିମିଡିଆ କମନ୍ସ୍

କାଳର ଶକତ ଖୁଣ୍ଟି ଓପାଡ଼ି

ବ୍ୟାପକ ବିବିଧ ବନ୍ଧନ ତାଡ଼ି ।

ସହଜ ନଳିନୀ କୁଞ୍ଜେ ପ୍ରବେଶ

ମାତାଲ କାହ୍ନୁ ଯେ ତୃପ୍ତ ହରଷ ।

ଯେଉଁ ପରି ହସ୍ତୀ ହସ୍ତୀନୀ ରମେ

କାମ କଳଧ୍ୱନୀ ଜଳ ବର୍ଷଣେ ।

ଷଡ଼ଗତି ସବୁ ସ୍ୱଭାବେ ଶୁଦ୍ଧ

ଭାବାଭାବେ କିଛି ନାହିଁ ବିରୁଦ୍ଧ ।

ଦଶଦିଶେ ରଖି ଦଶ ରତନ

ବିଦ୍ୟା-କରୀକୁ କରଇ ଦମନ ।

ପଲ୍ କାରୁସ୍‌ଙ୍କର 'ବୁଦ୍ଧ ଗାଥା' ୮୨ - 'ଚୋର ଖୋଜୁଥିବା ଗୋଟିଏ ଦଳ'

ଅନୁବାଦକ - ସୁଜାତା ମିଶ୍ର

ଟୋକିଓସ୍ଥ ଏକ ବୌଦ୍ଧମନ୍ଦିରରେ ଉପାସନା ପାଉଥିବା ବୁଦ୍ଧଙ୍କ ପ୍ରତିମା (ୱିକିମିଡିଆ କମନ୍ସ୍)

ଶିଷ୍ୟମାନଙ୍କୁ ଆଗକୁ ପଠାଇଦେବା ପରେ ଉରୁବେଳା ନଗର ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଭଗବତ [ବୁଦ୍ଧ] ଗୋଟିଏ ଜାଗାରୁ ଅନ୍ୟ ଜାଗାକୁ ଆନନ୍ଦରେ ବିଚରଣ କରୁଥା'ନ୍ତି ।

ଦିନେ ରାସ୍ତାରେ ବିଶ୍ରାମ ନିମନ୍ତେ ସେ ଏକ ତୋଟାରେ ବସିଗଲେ ଏବଂ ସେହି ତୋଟାରେ ଯୁବକମାନଙ୍କର ଏକ ଦଳ ନିଜ ସ୍ତ୍ରୀମାନଙ୍କ ସହ ଆନନ୍ଦ ଉପଭୋଗ କରୁଥିଲେ । ଯେତେବେଳେ ସେମାନେ କ୍ରୀଡ଼ାରେ ମଗ୍ନ ଥିଲେ ସେତେବେଳେ ସେମାନଙ୍କର କିଛି ଜିନିଷ ଚୋରୀ ହୋଇଗଲା ।

ତାହା ପରେ ଯୁବକ ମିତ୍ର ଦଳ ଚୋର ଖୋଜିବାକୁ ବାହାରିଲେ ଏବଂ ଭଗବତଙ୍କୁ ସେଠାରେ ବୃକ୍ଷ ତଳେ ବସିଥିବାର ଦେଖି ତାଙ୍କୁ ପ୍ରାଣମ କରି ପଚାରିଲେ, 'ଭଗବତ, ଆପଣ କୌଣସି ଚୋରକୁ ଆମର ଜିନିଷ ଧରି ଯିବାର ଦେଖିଲେ କି ?'

ଭଗବତ କହିଲେ, 'ତୁମମାନଙ୍କ ପାଇଁ କଅଣ ଉତ୍ତମ ହେବ ? ଚୋରକୁ ଖୋଜିବା ପାଇଁ ଯିବା ନା ନିଜକୁ ଖୋଜିବା ? ଯୁବକଗଣ ଉତ୍ତର ଦେଲେ, 'ନିଜର ସନ୍ଧାନ ପାଇଁ ଯିବା ।'

'ତେବେ ଠିକ ଅଛି । ବସିଯାଅ । ମୁଁ ତୁମମାନଙ୍କୁ ଧର୍ମ-ଉପଦେଶ ଦେଉଅଛି ।' ଭଗବତ କହିଲେ । 

ସମସ୍ତେ ବସି ଭଗବତଙ୍କ ଉପଦେଶକୁ ଉତ୍ସୁକତା ସହ ଶୁଣିବାକୁ ଲାଗିଲେ । ସତ୍ୟକୁ ବୁଝିପାରି ସେମାନେ ଧର୍ମର ଗୁଣଗାନ କରିଥିଲେ ଏବଂ ବୁଦ୍ଧଙ୍କ ଶରଣାଗତ ହେଲେ ।

ବି.ଦ୍ର - ପଲ୍ କାରୁସ୍ କୃତ "ଗସ୍‌ପେଲ୍ ଅଫ୍ ବୁଦ୍ଧ"ର "ବୁଦ୍ଧ ଗାଥା" ଶୀର୍ଷକର ଓଡ଼ିଆ ଅନୁବାଦରୁ ଆନିତ । ଅନୁବାଦକ - ସୁଜାତା ମିଶ୍ର । ଭାରତ ସରକାରଙ୍କର ସୂଚନା ଓ ପ୍ରସାରଣ ମନ୍ତ୍ରଣାଳୟର ପ୍ରକାଶନ ବିଭାଗ ଦ୍ୱାରା  ୨୦୦୮ ମସିହାରେ ପ୍ରକାଶିତ । ମୂଳ ବହିଟି ୧୮୯୪ ମସିହାରେ ପ୍ରକାଶିତ ହୋଇଥିଲା ।

ଚର୍ଯ୍ୟାଗୀତିକା: ଆଦ୍ୟସ୍ୱର ୧୦ - କାହ୍ନୁ

ଅନୁସୃଜନ - ଜ୍ୟୋତି ନନ୍ଦ

ପୁରାତନ ମିଶର ଦେଶର କଳା (ଚତୁର୍ବିଂଶ ଶତାବ୍ଦୀ ଖ୍ରୀଷ୍ଟପୂର୍ବ ସମୟର)
ଫଟୋ କ୍ରେଡ଼ିଟ୍ - ୱିକିମିଡିଆ କମନ୍ସ୍ 

ଆଲୋ ମୋ ଡୋମଣୀ ଘର କରିଅଛୁ

ସହର ବାହାରେ ଯାଇ,

ଚାହିଁ ବସିଛୁ କି ସେ ଲଣ୍ଡା ବ୍ରାହ୍ମଣ

ଦେବ କେତେବେଳେ ଛୁଇଁ ?

ମନକୁ ଘେନିଛୁ, ଜାତି ମାନେ ନାହିଁ

ତୋ ସାଥେ କରିବି ଘର,

ସ୍ତିରୀ ଆଗେ ସ୍ୱାମୀ ଲଙ୍ଗଳା ସବୁଠି

କାହ୍ନୁ ଲଙ୍ଗଳା ଫକୀର ।

ଗୋଟିଏ ପଦୁଅଁ ଫୁଟିଛି  ଧରାରେ

ଚୌଷଠି ପାଖୁଡ଼ା ଘେନି,

ଉପରେ ତାହାର ଡୋମଣୀର ନାଚ

ପଲକ କାହା ପଡ଼େନି ।

ସତ କରି ମୋତେ କହିବୁ ଡୋମଣୀ

ଛୋଟିଆ ପ୍ରଶ୍ନଟି ମୋର

ଏ ପାଖରୁ ଯାଉ ସେ ପାଖରୁ ଫେରୁ

ନାଆଟି ହେଲା କାହାର ?

ମୁଁ ଏକା ଗ୍ରାହକ ବସିଛି ଏଇଠି

ବିକୁ ଲୁଗା ତନ୍ତବୁଣା,

ତୋ ସଜଡ଼ା ପେଡ଼ି ଛୁଏଁ ନାହିଁ କାଳେ

ହୋଇଯିବି ବାଟବଣା ।

ଗଳେ ହାଡ଼ମାଳା ତୋହ ପାଇଁ ସଖୀ

ପଦ୍ମମଧୁ କରେ ପାନ,

ଡୋମଣୀ ଲୋ ମୋର ମାରିଦେବି ତତେ

ନିଶ୍ଚେ ନେବି ତୋର ପ୍ରାଣ ।