କଟକରୁ ବାଗଲପୁର

(ଶିକ୍ଷାସନ୍ଧାନ ଛାପିଥିବା ଜଗନ୍ନାଥ ଦାସଙ୍କର ଆତ୍ମଜୀବନୀ ‘ସ୍ମୃତିରୁ ଖିଏ’ରୁ ସଙ୍ଗୃହିତ)

ଫଟୋ କ୍ରେଡ଼ିଟ - ୱିକିମିଡ଼ିଆ କମନ୍ସ୍

ଜଗନ୍ନାଥ ଦାସ କିଏ ବୋଲି କହିଲେ ଏବେ ବୋଧେହୁଏ ଅଧିକାଂଶ ଲୋକେ ଜାଣିବେ ନାହିଁ । ହେଲେ ତାଙ୍କର ପରିଚୟ ଅନେକ । ପ୍ରଥମ ପରିଚୟ ଜଣେ ସ୍ୱାଧୀନତା ସଙ୍ଗ୍ରାମୀର । ତାଙ୍କର ଘର ଏବେର ଜଗତସିଂହପୁର ଜିଲ୍ଲାର ପ୍ରସିଦ୍ଧ ଗାଁ ବାଗଲପୁର । ସ୍ୱାଧୀନତା ଆନ୍ଦୋଳନ ସମୟରେ ବୀର ଗାଁ ବାଗଲପୁରର ଆହୁରି ଅନେକ ଲୋକଙ୍କ ପରି ସେ ମଧ୍ୟ ଜେଲ ଯାଇଥିଲେ । ଥରେ ନୁହେଁ, ଦୁଇଥର । ତା ପରେ ଅନୁଗୁଳର ବାଜିରାଉତ ଛାତ୍ରାବାସରେ ମଧ୍ୟ ସେ ଅନେକ ଗୁରୁତ୍ତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ ଭୂମିକା ତୁଲାଇଥିଲେ । ବିଲୁଆଖାଇ ଜୋର ଓ ଦେବୀ ନଦୀର ଟାପୁ ବାଇଶି ମଉଜା ଅଞ୍ଚଳରେ ଏହା ଅବସ୍ଥିତ । ଉର୍ବର ଜମି । ହେଲେ ତିନି ପୁରୁଷ ତଳେ ଗମନାଗମନର ବଡ଼ ଅସୁବିଧା ଥିଲା ।

ସ୍ୱାଧୀନତା ଆନ୍ଦୋଳନରେ ନିଜର ଅବଦାନ ଓ ବଳିଦାନ ପାଇଁ ବାଗଲପୁର ଗାଁଟି ପ୍ରସିଦ୍ଧ । ଗାଁରେ ଅନ୍ୟ ଅନେକ ଜାତିର ଲୋକେ ରହୁଥିଲେ ହେଁ ଏହାକୁ ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରିଥିଲେ କରଣମାନେ । ଏଣୁ ଅନେକ ଏହାକୁ ଏକ କରଣ ଗାଁ ବୋଲି ଗଣନ୍ତି । ଜଗନ୍ନାଥ ବାବୁ ନିଜେ କରଣ । ଅନେକ ଅନ୍ୟ କରିଣିଆଙ୍କ ପରି ଜଗାବାବୁଙ୍କ ବାପା ମୟୁରଭଞ୍ଜ ରଜାଘରେ, ବନାଧିକାରୀ ଭାବରେ ଚାକିରୀ କରି ପେଟ ପୋଷୁଥିଲେ । ଏଣୁ ଦାସେ ଆଜ୍ଞାଙ୍କର ପିଲାଦିନ କଟିଥିଲା ବଣ ଜଙ୍ଗଲ ଘେରା ମୁଲକରେ ।

ମାଟ୍ରିକି ପାଠ ପଢ଼ିବା ପାଇଁ ଜଗନ୍ନାଥ ବାବୁ ଆସିଲେ କଟକ ନଗର । ସ୍ୱାଧୀନତା ଆଗର କଥା । ପାଠ ପାଇଁ ନାମ ଲେଖାଇଲେ ସେତେବେଳର ପ୍ରସିଦ୍ଧ ଶିକ୍ଷାନୁଷ୍ଠାନ ପ୍ୟାରୀମୋହନ ଏକାଡ଼େମୀରେ । ନିଜ ଗାଁର କାହ୍ନୁ ଭାଇ (କାହ୍ନୁଚରଣ ଦାସ)ଙ୍କ ବସାରେ ରହୁଥାଆନ୍ତି । ସେତେବେଳେ ବାଗଲପୁରର ଆଉ ଜଣେ ପ୍ରଥୀତଯଶା ସନ୍ତାନ, ଚିତ୍ତରଞ୍ଜନ ଦାସ, ମଧ୍ୟ ସେହି ବସାରେ ରହୁଥାଆନ୍ତି, ଆଉ କିଛି ଅନ୍ତେବାସୀମାନଙ୍କ ସହ । ଛୁଟି ଇତ୍ୟାଦି ହେଲେ ବସାର ଲୋକେ ଗାଁ ଆଡ଼େ ଯାତ୍ରା କରନ୍ତି । ବାଟ ବେଶୀ ନୁହେଁ । ସେତେବେଳେ ମାତ୍ର ଏକୋଇଶି ମାଇଲି । ମାତ୍ର ଯିବାଆସିବା କରିବା ଭାରି ଭୀଡ଼ । ବେଳେବେଳେ ସକାଳୁ ସନ୍ଧ୍ୟା ପୁରା ଗୋଟାଏ ଦିନ ଚାଲିଯାଏ ।

କଟକରୁ ରାଜ୍ୟର ଅନେକ ଆଡ଼କୁ ସେ ସମୟରେ ନାଲିମାଟିଆ ବାଟ ଫିଟିସାରିଥାଏ ; ଜଗସିଙ୍ଗିପୁରୁକୁ ମଧ୍ୟ । ହେଲେ ସେ ରାସ୍ତାର ଅବସ୍ଥା ଅନେକ ଜାଗାରେ ଖରାପ । କେବଳ ଏହି ରାସ୍ତା ନୁହେଁ । ଓଡ଼ିଶାର ସବୁ ରାସ୍ତାର ସେହି ସମୟରେ ପ୍ରାୟ ଏହି ଅବସ୍ଥା । ଭାରତର କଲ୍ୟାଣ ପାଇଁ ଅସଭ୍ୟ କଲାଲୋକଙ୍କର ଶାସନର କାଠିକର ଦାୟିତ୍ତ୍ୱ ତୁଲାଉଥିବା ବିଲାତି ସରକାର କିନ୍ତୁ ରାସ୍ତା ବାର୍ଷିକ ମରାମତି କରନ୍ତି ନାହିଁ । କଟକରୁ ଅବଶ୍ୟ ସେତେବେଳେ ଜଗତସିଂହପୁରକୁ ବସ ଚାଲୁଥାଏ । ସେ ବସ ପୁଣି କାଠ ତିଆରି । ବସଗୁଡ଼ିକ ସେ ସମୟରେ ଛୋଟ । ବସିବାର ଜେଗା ମାତର ଏକ କୋଡ଼ି ଜନର ଲାଗି । ବସର ଆକାର କୁଜି ଗୁଣ୍ଠୁଣି ହାତୀ ପରି । ତାହାର ଗତି ମଧ୍ୟ ଗୁଣ୍ଠୁଣି ହାତୀ ସମ । କଟକର ଗୌରୀଶଙ୍କର ପାର୍କଠାରୁ ବସ ଛାଡ଼େ । ସହର ମଧ୍ୟରେ ରେଳଟେସନ ଓ ମାଲଗୋଦାମ ଦେଇ ଗତି କରେ । ବସ ଛାଡ଼ିଲା ବେଳେ ସହର ଭିତରୁ ସେତେ ବେଶୀ ଲୋକ ଚଢ଼ନ୍ତି ନାହିଁ । ରେଳଟେସନରୁ ଅନେକ ଲୋକ ଗାଡ଼ିରେ ଚଢ଼ନ୍ତି । ବିଶେଷତଃ କଲିକତିଆ ଯାତ୍ରୀ । ଗାଡ଼ି ସହର ବାହାରେ ଚକା ପକେଇଲା ବେଳକୁ କୋଡ଼ିଏ ଜଣଙ୍କ ଜାଗାରେ ଭରିହୋଇସାରିଥାଆନ୍ତି ପଚାଶରୁ ବି ଅଧିକ ଲୋକେ ।

ବେଶୀ ଭୀଡ କରନ୍ତି ଓ ଜେଗା ନିଅନ୍ତି କଲିକତିଆ ଯାତିରି । ଛତା, ଜୋତା, ଲଣ୍ଠନ, ବୋତଲ, ଶିଶି, ଆସବାସ ପତର, ବାକୁସ ଇତ୍ୟାଦି ମିଶି ଗୋଟିଏ ଲୋକର ଛୋଟ ଦୁନିଆଟିଏ । ବସ ଭିତରର ସଂକ୍ଷିପ୍ତ ଆସର ଭିତରେ ଏପରି ଅନେକ ଦୁନିଆ ପରସ୍ପର ଭିତରେ ଠେଲାପେଲା ହୁଅନ୍ତି । କସରତ କରି ନିଜନିଜ ପାଇଁ ଜେଗା ସଜିଲ କରିନିଅନ୍ତି । ହେଲେ ବିଚରା ଲୋକଗୁଡ଼ିକ ଚିପି ହୋଇ ପଥ କିପରି ସରିଯିବ ସେ ବିଷୟରେ ନୀରବ ଓ ସରବ ପ୍ରାର୍ଥନା ଚଲାଉଥାଆନ୍ତି । କଟକ ଓ ଜଗସିଙ୍ଗିପ୍ରୁ ବାଟରେ ଅନେକ ଖାଲଖମା । ବାଟରେ ଶଗଡ଼ ଓ ବସ ଦ୍ୱାରା ଅନେକ ଲୋକ ନିଇତି ଯିବାଆସିବା କରନ୍ତି । ହେଲେ ରାସ୍ତା ମରାମତି ହୁଅନା । ବସ ଯାଉଥିବା ସମୟରେ ଅନେକ ସମୟରେ ଖାତ ଇତ୍ୟାଦିରେ ପଡ଼ି ଗାଡ଼ି ଜଖମ ହୁଏ । ଗାଡ଼ି ଅଟକିଗଲେ ଡ୍ରାଇଭର ଆଜ୍ଞା ଇଞ୍ଜିନ ସଜାଡନ୍ତି । ଲୋକେ ଓହ୍ଲାଇ ଅପେକ୍ଷା କରନ୍ତି । ଆଉ ଗୋଟିଏ ବସ ଅଟକିଥିବା ଗାଡ଼ିଟିକୁ ଟପି ଚାଲିଗଲେ, ପ୍ରଚୁର ଧୂଳି ଉଡ଼େ । ଧୂଳିମାଟିରେ ଗାଧୋଇ ଲୋକଙ୍କ ଦେହମୁହଁ ମଧ୍ୟ ନାଲି ରଙ୍ଗ ହୁଏ । ଯାତ୍ରାର ସନ୍ତକ ମିଳେ । ବେଳେବେଳେ ବସରୁ ଓହ୍ଲାଇ ଗାଡ଼ି ଠେଲିବାକୁ ମଧ୍ୟ ହୁଏ ।

ବାଗଲପୁର ଯିବା ଲୋକ, ଅଣଖିଆ ପାଖରେ ଓହ୍ଲାନ୍ତି । ସେଇଠୁ ବିଲରାସ୍ତାରେ ଅନେକ ବାଟ ଯାଇ ତାହା ପରେ କେନାଲବନ୍ଧକୁ ଯାତିରି ଉଠନ୍ତି । କେନାଲ ବନ୍ଧରେ ଅଛି ଦଣ୍ଡିଲ ଗାଁ । ସେଇ ଗାଁ ପାଖରେ କେନାଲ ଉପରେ ଗୋଟିଏ କାଠ ପୋଲ ଥିଲା । ଲୋକେ ଆଗେ ତାକୁ ପାରହୁଅନ୍ତି । କେନାଲ ଟପି ସାରିଲା ପରେ ଶୁଖିଲା ଅଳକା ନଦୀକୁ ପାର ହେବାକୁ ପଡ଼େ । ତାହା ପରେ ପୁଣି ଆଉ ଥରେ ଶାଖା କେନାଲର ବନ୍ଧ ଉପରେ ଉପରେ ଆସି ବିଲୁଆଖାଇ ନଈକୂଳର ବନ୍ଧକୁ ଲୋକେ ଆସି ଢ଼ୁକନ୍ତି । ତାହା ପରେ ସାଧାରଣତଃ କ୍ଷୀଣସ୍ରୋତା ବିଲୁଆଖାଇ ଜୋର ଭିତର ଦେଇ ଥିବା ରାସ୍ତା ଦେଇ ଲୋକେ ପହଞ୍ଚନ୍ତି ବାଇଶି ମଉଜାର ଟାପୁ ଭିତରେ କେତେବେଳେ ଢୁଳାଉଥିବା ଓ କେତେବେଳେ ଆଧୁନିକତାର ଉଦବେଳନରେ ଉଛୁଳୁଥିବା ଗାଁ ବାଗଲପୁର ।

ଧୂଳି ନଖାଇବାକୁ ଚାହୁଁଥିବା ଲୋକଙ୍କ ପାଇଁ ଅବଶ୍ୟ ବିକଳ୍ପ ବାଟ ଥାଏ - ନୌଯାତ୍ରାର । ବ୍ୟବସ୍ଥା ହେଲା କେନାଲ ଉପରେ ପହଁରି କରି ଯାଉଥିବା ଟଣା ଡ଼ଙ୍ଗାର । ନୂଆବଜାର ଏରିଆରୁ ଏହି ଡଙ୍ଗା ସବୁ ଛାଡ଼େ । କଟକରୁ ଛାଡ଼େ ପ୍ରାତକାଳରେ, ଆଠଟା ବେଳେ । ଜଗସିଙ୍ଗପ୍ରୁରେ ପହଞ୍ଚୁ ପହଞ୍ଚୁ ସନ୍ଧ୍ୟା ହୋଇଯାଏ – ପୂରା ଦିନଟା ଯାଏ ଯାତ୍ରାରେ । ବସିବାର ବ୍ୟବସ୍ଥା ସାଧାରଣ । ପଛପାରିବା ପାଇଁ ଡଙ୍ଗା ଉପରେ ପଡ଼ିଥାଏ ପଟା । ସେହିପରି ଖରାବରଷା ଦାଉରୁ ବଞ୍ଚିବା ପାଇଁ ଉପରେ ଛାଉଣି ହୋଇଥାଏ ପଟାର ପାଲ । ଏଇ ପାଲ ଉପରେ ଯାତ୍ରୀମାନଙ୍କର ଜିନିଷପତ୍ର ରଖା ହୋଇଥାଏ । ଡଙ୍ଗାରେ ପୂରା ଦିନଟା ଖାଲିଟାରେ ବସିରହିବା ଭାରି ଦିକିଦାରିଆ । ବସି ବସି ଦିହ ଆସକାତିଆ ମାରିଯାଏ । ଖୁଜୁବୁଜିଆ ଲାଗେ ।

କେନାଲ କୂଳରେ ଗୁଡ଼ିଆଙ୍କର ଦୋକାନ । ଦୋକାନ ବୋଇଲେ ଛଣଛାଉଣି କୁଡ଼ିଆ ମାତର । ବାରଣ୍ଡାରେ ଥାଏ ପଟା । ପଟା ଉପରେ ଥୁଆ ହୋଇଥାଏ ଲଡ଼ୁ, ଜିଲାପି ଓ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଖାଇବା ସାମଗ୍ରୀ । ଚାଳିଆ ଭିତରେ ଗୁଡ଼ିଆ ବାପୁଡ଼ା ରଖିଥାଏ ଚୁଡ଼ା ଓ କନ୍ଦ ଇତ୍ୟାଦି ଖାଇବା ଦରବ । ଚାଳରୁ ଲଟକୁଥାଏ ସୁଆଦିଆ ପାଚିଲା ପାଟକପୁରା ରମ୍ଭାଫଳ । ବହୁତ ଲୋକ ବିରକତ ହେଲେ ଡଙ୍ଗା ଗୁଡ଼ିଆ ଦୋକାନ ପାଖରେ ଅଟକେ । ଲୋକେ ଚଲାବୁଲା କରି ଗୋଡ଼ହାତର ପରାଶ ମାରନ୍ତି । ଭୋକଲାଗୁଥିବା ଲୋକେ ଗୁଡ଼ିଆ ଦୋକାନରେ ଯାଇଁ ଢ଼ୁକନ୍ତି । ଗୁଡ଼ିଆ କଂସା ବାସନରେ ଚୁଡ଼ା, ଗୁଡ଼ ଓ କନ୍ଦ ରଖି ବଢ଼ାଇ ଦିଏ । ଚକଟି ଖାଇବା ଦାୟିତ୍ତ୍ୱ ଗରାଖର । ଶସ୍ତା ଓ ସୁନ୍ଦର ଜଳଖିଆ । କଂସାଏ ଚୁଡ଼ାଗୁଡ଼ ପେଟରେ ପଡ଼ିଲେ ଓଳିକର ପେଟକଷ୍ଟ ମେଣ୍ଟାଏ । ଡଙ୍ଗାରେ ଯାତ୍ରାର କଷ୍ଟର ମରାଜ କିଛି ଦୂରକରେ ।

ଡଙ୍ଗାରେ ବେଶୀ ସମୟ ଲାଗେ । ଗୋଡ଼ହାତ ସ୍ଥିର ରହିରହି ଝିମଝିମ ଲାଗେ । ବିଲୁଆଖାଇ ନଈରେ ଅନେକ ସମୟରେ ବନ୍ୟା ହୁଏ । ନଈରେ ବାଲି ବେଶୀ । ପଟୁ ବା ପଙ୍କ କମ । ବନ୍ୟା ହେଲେ ଜମିମାନଙ୍କରେ ବାଲି ମାଡ଼ିଯାଏ । ଅଞ୍ଚଳର ଅନେକ ଜମିରେ ଏହିପରି ଭାବରେ ବିଲୁଆଖାଇ ନଈର ବାଲି ମାଡ଼ି ଜେଗାଟିର ନାମ ବାଲିଆ । ବାଲିଆରେ ଗୋଟି ବଡ଼ ହାଟ ବସେ । । ଏଇ ବାଲିଆ କେନାଲ ଉପରେ ଥିଲା ଏକ କାଷ୍ଠନିର୍ମିତ କ୍ଷୁଦ୍ର ସେତୁ । କେନାଲରେ ଅନେକ ସମୟରେ ଥାଏ ବିପୁଳ ଜଳରାଶି । କେନାଲ ଦୁଇ ତଟରେ ପୁନାଙ୍ଗ ବୃକ୍ଷର ଶୋଭାଯାତ୍ରା । ପୋଲ ଉପରେ ଠିଆହେଲେ ଆଖି ପୂରିଯାଏ । ଦୃଶ୍ୟଟିକୁ ବାରମ୍ବାର ଦେଖିବାକୁ ଇଚ୍ଛା ହୁଏ । ବାଲିଆ ପାଖରେ ବିଲୁଆଖାଈ ଟପିଗଲେ ହେଇ ସେ ପାରି ଜଗା ବାବୁଙ୍କର ଗାଁ - ବାଗଲପୁର ।

(ପାକ୍ଷିକ ପତ୍ରିକା 'ସମଦୃଷ୍ଟି'ର ୧୧ତମ ଖଣ୍ଡର ୧୧ତମ ସଂଖ୍ୟାରେ ପ୍ରକାଶିତ)