ଶ୍ୟାମା ସଙ୍ଗୀତ

ଜ୍ୟୋତି ନନ୍ଦ 

ସଦାନନ୍ଦମୟୀ କାଲୀ ମହାକାଲେର ମନମୋହିନୀ,
ତୁମି ଆପନି ନାଚୋ, ଆପନି ଗାଓ ମା,
ଆପନି ଦାଓ ମା କରତାଲି।
ସଦାନନ୍ଦମୟୀ କାଲୀ...।
ଆଦିଭୂତା ସନାତନୀ ,ଶୂନ୍ୟରୂପା ଶଶି ଭାଲି,
ବ୍ରହ୍ମାଣ୍ଡ ଛିଲୋନା ଯଖନ, ମୁଣ୍ଡୁମାଲା କୋଥା ପେଲି ?
ସଦାନନ୍ଦମୟୀ କାଲୀ...।
ସବେମାତ୍ର ତୁମି ଯନ୍ତ୍ରୀ, ଆମରା ତୋମାର ଯନ୍ତ୍ରେ ଚଲି,
ଯେମନ ରାଖୋ ତେମନି ଥାକି ମା
ଯେମନ ବଲାଓ ତେମନି ବଲି।
ସଦାନନ୍ଦମୟୀ କାଲୀ...।
ଅଶାନ୍ତ କମଲାକାନ୍ତ ,ଦିଏ ବଲେ ଗାଲାଗାଲି,
ଏବାର୍ ସର୍ବନାଶୀ ଧରେ ଅସୀ
ଧର୍ମାଧର୍ମ ଦୁଟୋ ଖେଲି।
ସଦାନନ୍ଦମୟୀ କାଲୀ....।

[ ମୋର ପ୍ରିୟ ଏଇ ଶ୍ୟାମାସଙ୍ଗୀତଟି ଆପଣମାନଙ୍କ ପାଇଁ ରଖୁଛି । ଆଶାକରିବି ଏଇ ଭକ୍ତିର ନିବେଦନଟି ଆପଣଙ୍କର
ପସନ୍ଦ ହେବ ।

କାଳେ ଭାବଟି କ୍ଷୁର୍ଣ୍ଣ ହୋଇଯିବ ବୋଲି ଏହାର ଅନୁବାଦରୁ ବିରତ ରହିଛି । ଆପଣମାନେ ଏହାକୁ ବୁଝିପାରିବେ ବୋଲି ବିଶ୍ୱାସ ।

ଏଇ ଶ୍ୟାମାସଙ୍ଗୀତଟିକୁ ଅନେକ ଗାୟକ ଗାଇଛନ୍ତି । ସେମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ ମୋର ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ପସନ୍ଦ ଶ୍ରୀଯୁକ୍ତ ପାନ୍ନାଲାଲ ଭଟ୍ଟାଚାର୍ଯ୍ୟ । ]

ମାଆ କାଳୀଙ୍କର ଉପରେ ଦିଆଯାଇଥିବା ଚିତ୍ରଟି ବାସ୍ତବରେ ଗୋଟିଏ ପଟ୍ଟଚିତ୍ର ।

ଏଇ ପ୍ରକାରର ପଟ୍ଟଚିତ୍ରକୁ "ଜାଦୁପଟୁଆଙ୍କ ପଟ୍ଟ" ବୋଲି କୁହାଯାଏ । ଜାଦୁପଟୁଆ ମାନେ ବିହାର ଓ ପଶ୍ଚିମବଙ୍ଗର ସାନ୍ତାଳ ସମ୍ପ୍ରଦାୟର ସବୁଠାରୁ ପ୍ରାଚୀନ ଚିତ୍ରକର ଗୋଷ୍ଠୀ । ସେମାନେ ଏଇ ପଟ୍ଟଗୁଡିକରେ ସାନ୍ତାଳମାନଙ୍କର ଆତ୍ମା କୁହାଯାଉଥିବା ବଙ୍ଗାକୁ ଆବାହନ କରିଥାଆନ୍ତି । ଏଇ ପଟ୍ଟରେ ସେମାନଙ୍କର ପର୍ବ, ଭୋଜିଭାତ ଆଉ ନୃତ୍ୟ ଆଦି ଚିତ୍ରିତ ହୋଇଥାଏ । ଏହା ସହିତ ଚିତ୍ରକରମାନେ ଗାଆଁକୁ ଗାଆଁ ବୁଲି ସାନ୍ତାଳ ଲୋକକଥାରେ ପୃଥିବୀର ଉତ୍ପତ୍ତି ଆଉ ମୃତ୍ୟୁକୁ ସେଇ ଗୁଡା ହୋଇରହିଥିବା ପଟ୍ଟଟିକୁ ଖୋଲି ଦେଖାଇ କହନ୍ତି ଏଇ ପଟ୍ଟରେ ଜାଦୁ ଲେଖାହୋଇ ରହିଛି ବୋଲି । ଏହି ବିଶ୍ୱାସରୁ ସେମାନଙ୍କୁ ଜାଦୁପଟୁଆ କୁହାଯାଏ ।

ଏଇ ଜାଦୁପଟୁଆରେ କାଳୀଙ୍କର ଏଇ ଲୋକଚିତ୍ରଟିର ଉପସ୍ଥିତି, ବିଶେଷ କରି ସାନ୍ତାଳ ସମ୍ପ୍ରଦାୟର ପାର୍ବଣର ଅଂଶବିଶେଷ ହିସାବରେ, ନୃତାତ୍ତ୍ୱିକ ଦୃଷ୍ଟିରୁ କାଳୀଙ୍କର ପ୍ରାଚୀନତା ସହ ତାଙ୍କର ଅଣ-ଆର୍ଯ୍ୟ ସମ୍ପୃକ୍ତିଜନିତ ଆଦିପର୍ବକୁ ସ୍ପଷ୍ଟ କରିଥାଏ ।

ଆପଣମାନେ ଜାଣନ୍ତି, ଆମର ପୂଜାକ୍ରମରେ କାଳୀପୂଜା ଏକ ସ୍ୱତନ୍ତ୍ର ବ୍ୟତିକ୍ରମ । ଆମର ପୂଜାରେ ସାଧାରଣତଃ ସୂର୍ଯ୍ୟଙ୍କର ଆଲୋକିତ ଦିନ ଓ ଚନ୍ଦ୍ରଙ୍କ ଆଲୋକିତ ରାତ୍ରିର ଉପାସନା ପ୍ରଧାନ । ଏଇ ଗୋଟିଏ ପର୍ବରେ ଅମାବାସ୍ୟା, ଅନ୍ଧାର, ମଧ୍ୟରାତ୍ରୀ ଆଉ ମୃତ୍ୟୁ । ଏହାର ବିଶେଷ ଚର୍ଚ୍ଚା ପରେ କେବେ ।

କାଳୀରଙ୍କ ସାନ୍ତାଳ ସମ୍ପୃକ୍ତି ବିଷୟରେ ଗୋଟିଏ ଏବେକାର କଥା ମନକୁ ଆସିଲା । ଲେଖୁଛି । ବଙ୍ଗଳାର ବିଶିଷ୍ଟ କବି ଓ ଔପନ୍ୟାସିକ ସୁନୀଲ ଗଙ୍ଗୋପାଧ୍ୟାୟ ବଙ୍ଗଳାର ପୁନର୍ଜାଗରଣ ବା ରେନେଁସାନ୍ସ୍ ଉପରେ "ପ୍ରଥମ ଆଲୋ" ବୋଲି ଏକ ଐତିହାସିକ ଉପନ୍ୟାସ ଲେଖିଛନ୍ତି । ସେଥିରେ ସମୟର ଗୋଟିଏ ବିଶିଷ୍ଟ ପର୍ଯ୍ୟାୟକୁ ତଥା ରାମକୃଷ୍ଣ ପରମହଂସ ଆଉ ଡାଃ ମହେନ୍ଦ୍ରଲାଲ୍ ସରକାର୍‌ଙ୍କ ସମୟକୁ ସେ ବିଶ୍ୱାସ ଆଉ ବିଚାରର ସଙ୍ଘର୍ଷର ସମୟ ହିସାବରେ ଚିତ୍ରଣ କରିଛନ୍ତି । ରାଣୀ ରାସମଣୀଙ୍କ ଦକ୍ଷିଣେଶ୍ୱର ଓ ରାମକୃଷ୍ଣ ପରମହଂସଙ୍କ ମାର୍ଫତ ଯେଉଁ କାଳୀ ଆବାହନୀର ଜୁଆରଟି କଲିକତାରେ ଆସିଥିଲା, ତାହାର ପ୍ରତିପକ୍ଷ ବିଚାରଟି ବି ସେତେ ଦୁର୍ବଳ ନଥିଲା । ଶ୍ରୀ ଗଙ୍ଗୋପାଧ୍ୟାୟଙ୍କର ସେଇ ରାସନାଲ୍ ଚରିତ୍ରଟିଏ ସେତେବେଳେ କହିଥିଲା, "କାଲୀ ଏକଟା ସାନ୍ତାଲ୍ ମାଗି" ।

ବଙ୍ଗଳା ଭାଷାରେ "ମାଗି" ନାରୀର ଶ୍ଳୀଳତାହାନିକର ଏକ ଶବ୍ଦ । ସେଇଥି ପାଇଁ ଏହା ଲେଖାହେବା ପରେପରେ, ପଶ୍ଚିମବଙ୍ଗରେ ତୀବ୍ର ଆଲୋଡନ ହୋଇଥିଲା । ଏପରିକି ଶ୍ରୀଗଙ୍ଗୋପାଧ୍ୟାୟଙ୍କୁ ହତ୍ୟାର ଧମକ ବି ମିଳିଥିଲା ।

ସାନ୍ତାଳମାନଙ୍କର ଜାଦୁପଟୁଆରେ ମାଆ କାଳୀଙ୍କ ଚିତ୍ରରୂପଟି ଦେଖିବା ପରେ, ଏଇ କଥାଟି ମନକୁ ଆସିଲା । ତାହା ପରେ ମୁଁ ମୋ ଭିତରେ ଗୋଟିଏ ନିଷ୍କର୍ଷ ବାହାର କଲି । ସେଇଟି କହୁଚି ।

ନିଜ ଜୀବନରେ ପ୍ରଥମଥର କିଛି ରଙ୍ଗ ପେନସିଲ୍ ପାଇଥିବା ଶିଶୁଟିଏ ଯଦି କେଉଁ ଖାତାରେ ମାଆ କାଳୀଙ୍କୁ ଆଙ୍କି ବସେ, ତେବେ ତାହା ହେବ ପୃଥିବୀର ସର୍ବଶ୍ରେଷ୍ଟ ଚିତ୍ର ମାଆ କାଳୀଙ୍କର । କାରଣ ଏଇ ଚିତ୍ରରେ ରହିଛି କେବଳ ଆବେଗ ଆଉ ସରଳତା ।

ପୃଥିବୀର ଏଇ ସରଳତମ ମାଆଙ୍କ ଚିତ୍ରରୂପକୁ ପ୍ରଣାମ ।