ଶ୍ରୀମନ୍ଦିରର ଖାଦ୍ୟ ସଂସ୍କୃତି : ଏକ ଅଭିଧାନ - ୬

ଉତ୍ସ - ଶ୍ରୀ ସୁରେନ୍ଦ୍ର ନାଥ ଦାସ କୃତ 'ଶ୍ରୀମନ୍ଦିର ଶବ୍ଦକୋଶ' 

ଫଟୋ କ୍ରେଡ଼ିଟ୍ - ୱିକିମିଡ଼ିଆ କମନସ୍ 

ଆଚମନ - ଭୋଜନ କରିବା ପୂର୍ବରୁ ମନ୍ତ୍ରପାଠ ପୂର୍ବକ ଗଣ୍ଡୂଷ ଦ୍ୱାରା ସାମାନ୍ୟ ଜଳ ମୁଖ ଗହ୍ୱରକୁ ନେବା । ଭୋଜନାଦି ପରେ ମୁଖ ଧୌତ କରିବା, ଆଚମନ କ୍ରିୟା ବା ଆଞ୍ଚେଇବା । ଧର୍ମ କାର୍ଯ୍ୟ ପାଇଁ ମନ୍ତ୍ରପାଠ । ବିଧିମତେ ଜଳ ଗ୍ରହଣ । ପୂଜା ପୂର୍ବରୁ ତିନି ଥର ଜଳ ପାନ କରି ଦୁଇଥର ସମ୍ବୃତ ଓଷ୍ଠାଦାର ମାର୍ଜନା କରି ମଥା ଆଦି ଛଅ ବା ଆଠ ଅଙ୍ଗ ସ୍ପର୍ଶରୂପ ବା ପ୍ରତୀକ ଶୁଦ୍ଧିକ୍ରିୟା । ମନୁଙ୍କ ମତାନୁସାରେ ଚକ୍ଷୁ, କର୍ଣ୍ଣ, ନାସିକା, ହୃଦୟ, ମସ୍ତକ, ନାଭି ଓ ବାହୁ ସମେତ ଅଷ୍ଟାଙ୍ଗ ସ୍ପର୍ଶ କରିବାକୁ ହୁଏ । ହସ୍ତମଧ୍ୟରେ ଥିବା ତୀର୍ଥ ସ୍ଥାନାନୁସାରେ ମଧ୍ୟ ଆଚମନ କରାଯାଏ । ଶ୍ରୀମନ୍ଦିରରେ ଷୋଡ଼ଷ ପୂଜା ଉପଚାର ମଧ୍ୟରୁ ଅନ୍ୟତମ ।

ଆଟିକା - ଶ୍ରୀଜଗନ୍ନାଥଙ୍କ ମନ୍ଦିରରେ ଅନ୍ନ ଆଦି ରଖିବା ଓ ରୋଷେଇ କରିବା ନିମନ୍ତେ ବ୍ୟବହୃତ ଛୋଟ ମାଟି ହାଣ୍ଡି । ଶ୍ରୀଜଗନ୍ନାଥଙ୍କ ଦର୍ଶନକୁ ଆସିଥିବା ଯାତ୍ରୀମାନେ ଶ୍ରୀଦଗନ୍ନାଥଙ୍କ ଠାରେ ଚିରକାଳ ଭୋଗଲାଗିବା ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟରେ ଯେଉଁ ଧନ ଦାନ କରି ଯାଆନ୍ତି ବା ଦେବାକୁ ସ୍ୱୀକାର କରିଯାଆନ୍ତି । 

ଆଡ଼ପ ଅଭଡ଼ା - ଶ୍ରୀଜଗନ୍ନାଥଙ୍କର ରଥଯାତ୍ରା ସମୟରେ ଗୁଣ୍ଡିଚା ମନ୍ଦିରରେ ଯେଉଁ ଅନ୍ନରନ୍ଧା ହୋଇ ଠାକୁରମାନଙ୍କୁ ଭୋଗ ଲାଗିହୁଏ । ଶ୍ରୀଗୁଣ୍ଡିଚା ମନ୍ଦିରରେ ଭୋଗ କରାଯାଉଥିବା ଅଭଡ଼ା ।

ଆଡ଼ପ ତଣ୍ଡୁଳ - ଉଆ ଚାଉଳ ବା ଅରୁଆ ଚାଉଳ । ଯାହା ଆଡ଼ପ ମଣ୍ଡପରେ ଆଡ଼ପ ଅଭଡ଼ା ନିମନ୍ତେ ବ୍ୟବହୃତ ହୁଏ ।

ଆଡ଼ପ ବସିବା -  ଶ୍ରୀଜଗନ୍ନାଥଙ୍କ ମହାପ୍ରସାଦ ମାଧ୍ୟମରେ ଯେପରି ବନ୍ଧୁତ୍ୱ ସ୍ଥାପନ କରାଯାଇଥାଏ, ସେହିପରି ଗୁଣ୍ଡିଚା ମନ୍ଦିରର ଅନ୍ନଭୋଗଦ୍ୱାରା 'ଆଡ଼ପ' ମିତ୍ରତା ମଧ୍ୟ ସ୍ଥାପନା କରାଯାଇଥାଏ ।  

ଆଦି ଭୋଗ - କୋଠ ଭୋଗ, ଯଜମାନୀ ଭୋଗ, ଉପାଧି ଭୋଗ, ଆଦ୍ୟ ସମ୍ବୋଧନୀ ଭୋଗ - ଗୋପାଳ ବଲ୍ଲଭ ଭୋଗ ।

ଆନନ୍ଦବଜାର - ପୁରୀ ଶ୍ରୀମନ୍ଦିରର ଐଶାନ୍ୟ କୋଣରେ ଶ୍ରୀମହାପ୍ରସାଦର ବିକ୍ରୟ ସ୍ଥାନ । ପୂର୍ବେ ଏହା କୈବଲ୍ୟ ହାଟ ନାମରେ ପ୍ରସିଦ୍ଧ ଥିଲା ।